Dlaczego „komunikat”? Otóż nie planowałam występować z odczytem, chcąc oddać czas naszym gościom. Jednak w ostatnich dniach zostałam zapytana, czy znam dyrektora Prasy i Informacji Delegatury Rządu na Kraj Stanisława Kauzika. Nie znałam. A Dołęgę-Modrzewskiego? Oczywiście.

Co gorsza, nie wiedziałam, że Studium Polski Podziemnej posiada 67 teczek spuścizny tego wybitnego polityka, umieszczonych pod jego prawdziwym, rzadko używanym nazwiskiem - Kauzik.

Biografia Stanisława Kauzika zasługuje na przypomnienie podczas konferencji, której temat dotyczy polityków i artystów emigracyjnych. Był bowiem politykiem, a po wojnie - podobnie jak generał Klemens Rudnicki - zajmował się renowacją obrazów.

Urodził się w Warszawie w 1891 roku jako syn Jana, artysty malarza i kustosza Muzeum Narodowego. Studiował prawo i filozofię w Warszawie, Moskwie i Petersburgu, gdzie założył Związek Niezawisłości Państwa Polskiego. Po odzyskaniu przez nasz kraj suwerenności w 1918 roku blisko współpracował z premierem i ministrem skarbu Władysławem Grabskim. Mianowany sekretarzem generalnym Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów (1920-1925), w tej funkcji brał udział w rokowaniach polsko-sowieckich po wojnie 1920 roku, a 18 marca 1921 roku był jednym z przedstawicieli RP podpisujących traktat ryski.

Publicysta, założyciel pisma „Materiały i Studia w Sprawach Odbudowy Państwa”, w „Kurierze Warszawskim” zajmował się ekonomią i finansami, był też sekretarzem generalnym Zarządu Federacji Wydawnictw.

Po wybuchu wojny w 1939 roku pozostał w kraju, organizował agencję prasową, współpracował z urzędem prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego, wydawał „Gazetę Ścienną”. Aresztowany przez Gestapo, został jednak wypuszczony. Współpracował z generałem „Grotem” Roweckim w organizowaniu Związku Walki Zbrojnej - wtedy przybrał pseudonim Dołęga-Modrzewski. Od 194o do lipca 1945 roku był dyrektorem Departamentu Prasy i Informacji Delegatury Rządu na Kraj, redagował pismo Delegatury „Rzeczpospolita Polska”, założył tajną drukarnię i radio. A zatem pozostawał jedną z głównych postaci politycznego podziemia.

Po powstaniu warszawskim intensywnie pracował w Delegaturze Rządu, reprezentując niezłomne stanowisko wobec traktatu jałtańskiego i optując za pozostaniem w konspiracji. Z końcem 1945 roku nielegalnie wyjechał do Londynu, by kierować Stronnictwem Pracy w Radzie Politycznych Stronnictw. Popierał Augusta Zaleskiego. W 1949 roku został wiceprezesem Rady Narodowej oraz jednym z głównych organizatorów Skarbu Narodowego, którym kierował niemal do końca życia. Był ministrem oświaty rządu emigracyjnego i działaczem Stronnictwa Chrześcijańsko-Demokratycznego.

Na zakończenie dodam, że był też jednym z założycieli Studium Polski Podziemnej i jednym z redaktorów dzieła Polskie Siły Zbrojne w II wojnie światowej, trzeciego tomu publikacji Polskie Państwo Podziemne, wydanego w Londynie w 1950 roku, oraz autorem broszury o tym samym tytule. Niestety, śmierć autora w 1959 roku nie pozwoliła na dokończenie zamierzonego dzieła. Pozostawił jednak niezwykły Testament, który zaczynał się od słów:

„W godzinie śmierci składam hołd i cześć Panu Prezydentowi Zaleskiemu za wytrwanie na szańcu obrony godności i niezależności państwowej. [...] W szczególności wszystkim, którzy walczyli ze mną w szeregach ZWZ, AK i Delegatury Rządu na Kraj i Podziemnych Organizacji Politycznych...“.

Fascynujący temat na monografię!