Jest to Przysłowiowym spiritus movens założenia przed 79 laty Muzeum Kościuszki w Solurze był dr Jan Modzelewski, ówczesny szef Poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Bernie. On sam tak o tym mówi w jednym ze swych listów: „z inicjatywy Poselstwa powstać ma, w porozumieniu z Ministerstwem Spraw Zagranicznych, Muzeum Kościuszki w Solurze; udało mi się tą sprawą zainteresować Władze Kantonu Solury”.

O wstępnych krokach posła Modzelewskiego u Władz solurskich czytamy te słowa w piśmie z dnia 18 Lipca 1933 r. skierowanym do niego przez dr. Max Obrechta, ówczesnego prezydenta Kantonu (wyjątek, tłum. z niemieckiego):

Ekscelencjo. Nawiązując do Pańskiej wizyty w Solurze, mamy zaszczyt poinformować niniejszym, że Rząd Kantonu Solury wyraża pełną zgodę na to, aby wspólnie z Panem przystąpić do rozmów w sprawie założenia Muzeum Kościuszki `v domu zwanym „Kościuszko-Haus” (Dom Kościuszki) przy Gurzelngasse w Solurze.

W kilkanaście dni później odbył poseł Modzelewski decydujące rozmowy w Solurze w czasie „konferencji”, na której byli obecni „radcy państwowi i kantonalni oraz przewodniczący Rady Miejskiej” (sprawozdanie z 6 września 1933 r.).

Sprawa posunęła się na tyle, że w dwa tygodnie później, 19 września, Modzelewski, jako pełnomocny przedstawiciel Polski, potwierdza, pisemnie właścicielowi „Domu Kościuszki” (Firmie de Villars) gotowość zawarcia umowy o najem pomieszczenia na pierwszym piętrze wspomnianego domu, gdzie mieszkał Tadeusz Kościuszko w czasie swego pobytu w Solurze (1815-1817), a to „w celu” — jak pisał — „urządzenia tam Muzeum Kościuszki”.

W blisko miesiąc później (21 października), działając w imieniu Rządu Rzeczypospolitej, podpisuje on z właścicielem domu „umowę o najem pomieszczenia znajdującego się od strony wschodniej, na pierwszym piętrze”. Najem został zawarty na okres 5 lat, („przedłużany w sposób milczący”), za sumę rocznego czynszu w wysokości 1.750 CHF, (do czego dochodził procentowy udział w kosztach opału i światła). Dawne mieszkanie Kościuszki zostało zatem formalnie wynajęte przez Rząd Rzeczypospolitej, czyli de facto przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Warszawie. Chodziło o okres przejściowy, w oczekiwaniu na założenie Muzeum. Z tej też racji, Rząd Kantonu Solury przyznał „na fundusz założycielski Muzeum” kwotę 1.000 CHF, a taką samą sumę przyznała również ze swej strony Rada Miejska Solury (pismo Departamentu Spraw Wewnętrznych Kantonu Solury z 1 i 7 września 1934 r.).

W tym czasie rozpoczął też swą działalność miejscowy „Komitet organizacyjny dla założenia Muzeum Kościuszki w Solurze”. Przewodniczącym był wspomniany powyżej dr Max Obrecht, sekretarzem — historyk dr Stephan Pinösch. Inni członkowie Komitetu pochodzili również z Solury: radcowie stanu, dr H. Kaufmann i dr O. Stampfli, radca kantonalny dr R. Schipfer, Prezydent Miasta Solury — dr Paul Haefelin oraz dr O. Dubi i dr P. Vogt. Członkami honorowymi byli reprezentanci Polski i Stanów Zjednoczonych: dr Alfons Bronarski, kierownik sekcji prasowej Poselstwa RP w Bernie i ambasador Stanów Zjednoczonych w Bernie J. E. Hugh R. Wilson.

Rozpoczął się żmudny trzyletni okres działań dla zebrania eksponatów do zbiorów Muzeum i znalezienia sponsorów. Akcja objęła przede wszystkim Polskę i Szwajcarię, ale skierowana była również do ośrodków polonijnych we Francji i Stanach Zjednoczonych.

Tak więc, odpowiednio związane z tematem Muzeum eksponaty, przedmioty, materiały ikonograficzne i dokumentalne nadsyłały stopniowo, w darze, a częściowo jako depozyty, za pośrednictwem Poselstwa RP w Bernie, różne instytucje w Kraju, mianowicie: Biblioteka Narodowa w Warszawie (z oddziałem „raperswilskim”), warszawskie Muzeum Wojska Polskiego, Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Państwowe Zbiory Sztuki, Biblioteka Zamojskich, a z poza Warszawy: Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Lubomirskich i Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Lwowie. Koszty wykonania kopii, fotografii, czy reprodukcji pokrywało, w okresie gromadzenia zbiorów, Poselstwo RP w Bernie z dodatkowych dotacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Na apel Poselstwa RP w Bernie i solurskiego Komitetu organizacyjnego rzucony w celu tworzenia zbiorów Muzeum Kościuszki w Solurze odpowiedziały również niektóre instytucji polonijne, m.in.: Biblioteka Polska w Paryżu, a także — w skromniejszym zakresie — Fundacja Kościuszkowska w Nowym Jorku i Zjednoczenie Polskie Rzymsko-Katolickie w Ameryce, w Chicago.

Jeśli chodzi o zagraniczne instytucje publiczne, to Archiwum Narodowe w Paryżu nadesłało w darze dla Muzeum Kościuszki w Solurze nader wartościową dokumentację (kopia dekretu z 1792 r. o nadaniu Kościuszce honorowego obywatelstwa francuskiego). Również solurskie Muzeum Kantonalne, Archiwum Państwowe i Zbiory Arsenału odpowiedziały nader przychylnie. Niestety, Archiwum Państwowe, które w początkach wrześniu 1936 r. przekazało dla Muzeum Kościuszki kilka wartościowych dokumentów (m.in. testament Kościuszki) w bezczasowy depozyt, widziało się zmuszone wycofać je niedawno ze zbiorów Muzeum.

Pewna ilość drobnych przedmiotów, kopii, reprodukcji związanych z osobą Kościuszki pochodzi od prywatnych darczyńców, m.in. od solurczyków (Viktor Walker, Hans Zeitner, rodzina Mullera i inni), a także od Polaków osiadłych lub przebywających w Szwajcarii (rodzina Kulczyckich, Znaniecki, Stanisław Nablik, Julian Godlewski) bądź też od obcych o tradycjach rodzinnych związanych z Kościuszką (Vincenzo Negroni z Mediolanu).

W okresie gromadzenia zbiorów dla przyszłego Muzeum, na pokrycie bieżących wydatków były przeznaczone, jak już wspomnieliśmy wyżej, docelowe dotacje przyznane przez Kanton i Miasto Solurę. Natomiast Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP płaciło za pośrednictwem Poselstwa RP w Bernie czynsz za wynajęte we wrześniu 1933 r. pomieszczenia w „Domu Kościuszki” przy Gurzelngasse (były to najpierw dwa pokoje, później trzy ze służbówką, w końcu dwa pokoje ze służbówką, w których urządzono Muzeum).

Po otwarciu Muzeum Kościuszki (27 września 1936 r.), całość spraw własnościowych i administracyjnych Muzeum przejęło powstałe jednocześnie Towarzystwo Kościuszki (Kościuszko-Gesellschaft Solothurn). Jego prezesem był dr Max Obrecht, ówczesny radca stanu. Wedle brzmienia Statutów, przyjętych na Walnym Zebraniu w 1938 r., celem Towarzystwa jest rozwój i utrzymanie Muzeum Kościuszki w Solurze, oraz rozwijanie przyjaznych stosunków między Polską i Szwajcarią. Towarzystwo pozostaje pod patronatem honorowym Rządów Kantonu i Miasta Solury. Do lat powojennych było również pod patronatem honorowym Rządu Rzeczypospolitej. W latach 90-tych przywrócono de facto patronat honorowy Rządu Rzeczypospolitej.

W tym pierwszym okresie, aż do końca wojny, Poselstwo RP w Bernie dokonywało na rzecz Muzeum wpłaty rocznej dotacji w wysokości 600 CHF. Ponadto finansowało ono wespół z Miastem Solury i Ambasadorem Stanów Zjednoczonych H. Wilsonem, nabycie dla Muzeum kilku antycznych przedmiotów, m.in.: dwóch pozłacanych konsol, dwóch ozdobnych waz i niewielkiego zegara „wahadłowego”. Przedmioty te stale upiększają wnętrze Muzeum.

Wcześniej, w latach 1934-1936, otrzymywał Komitet organizacyjny liczne dotacje i dary pieniężne na cele powstającego Muzeum, m.in. ze strony Przedstawicielstwa RP przy Lidze Narodów w Genewie, Ambasadora Stanów Zjednoczonych H. Wilsona, posła RP J. Modzelewskiego, różnych przedsiębiorstw i firm, jak: Verband Schweizerischer Gastwerke, Zurych, Henkeis Persilwerke AG, Prelteln, Rotary-Club, Solura, Ghielmetti AG, Solura, Weber-Huber & Co, Sankt-Gallen.

Wspomnieć tu należy również udział finansowy Ignacego Paderewskiego. Otóż dnia 28 lutego 1937 r. dał on recital w przepełnionej po brzegi solurskiej Konzertsaal. Cały dochód z tego koncertu (ponad 5.000 CHF) przekazał na rzecz świeżo założonego Muzeum Kościuszki. Ten szczodrobliwy gest wielkiego polskiego pianisty miał później swych naśladowców. W 2002 r. przybyła z Genewy do Solury (na propozycję pewnego genewskiego kościuszkowiana) polska Orkiestra z Torunia pod dyrekcją Zygmunta Rycherta (występowali oni w Genewie w ramach corocznego Festiwalu Chopina, organizowanego przez genewskie Towarzystwo Chopinowskie). Koncert toruńskiej orkiestry, z udziałem polsko-genewskiej pianistki Aldony Budrewicz, odbył się 12 listopada w szczelnie zapełnionej solurskiej Konzertsaal. Dochód z koncertu był całkowicie przeznaczony na cele Muzeum Kościuszki. Z zebranych (przy wyjściu) wolnych datków (ok. 1.500 CHF) dokonano odrestaurowania dwóch antycznych, pozłacanych konsoli stojących w Muzeum (o ich zakupie dla Muzeum wspominaliśmy wyżej).

Od początku istnienia Muzeum i Towarzystwa kościuszkowskiego można było stwierdzić dowody szczodrobliwości ze strony osób prywatnych, a w szczególności ze strony członków Towarzystwa, skłonnych do dokonywania dodatkowych wpłat na rzecz Muzeum, niezależnie od płacenia składek członkowskich (20 CHF rocznie).

Do dzisiaj, Muzeum Kościuszki korzysta z rocznych subsydiów Kantonu i Miasta Solury na pokrycie kosztów bieżących. Ponadto można liczyć na okazyjne dotacje ze strony Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych, przydzielane za pośrednictwem Ambasady RP w Bernie. Zaś od trzech lat polskie władze ministerialne pokrywają roczny czynsz za wynajem pomieszczeń Muzeum Kościuszki (3.600 CHF). Z tego źródła finansowych dotacji zostały zakupione swego czasu gablotki niezbędne dla Muzeum (w następstwie dokonania koniecznych zmian w ekspozycji).

Były również przykłady współfinansowania polsko-szwajcarskiego. W tym względzie, wspomnę przykładowo publikację pt. Muzeum Kościuszki w Solurze wedle dokumentów lat 1933-1944, wydaną w 1996 r., pod patronatem honorowym Towarzystwa Kościuszki. Ukazała się ona z okazji 60. rocznicy założenia Muzeum. Wydanie to było finansowane z dotacji Ministra Kultury RP w Warszawie i z udziałem kantonalnego Funduszu Loterii. Cieszyło się ono również przychylnym poparciem ze strony władz solurskich.

Innym przykładem było współfinansowanie zakupu (na aukcji) w 2006 r. Willa Muzeum pistoletu należącego do gen. Kościuszki. Cena zakupu wyniosła ponad 9.500 CHF (dokładnie 9.549,45 CHF). Pokryli ją sponsorzy, głównie Kanton Solury (Fundusz Loterii) — 6.000 CHF, zaś resztę: Fundusz In Memoriam Suzanne Leisi-Konopka, ówczesny Związek Organizacji Polskich (ZOP), dr Jan Pyszko, inż. Benedykt Drewnowski, Andrzej Kolatorski i Marek Rasiński.

Na zakończenie, wróćmy jeszcze wstecz, kiedy to 79 lat temu, jak wspominaliśmy wyżej, miało miejsce uroczyste otwarcie Muzeum Kościuszki w Solurze w pomieszczeniu, gdzie przez przeszło dwa lata żył polski Bohater, w domu przy Gunrzelngasse 12. Do dziś widnieje na fasadzie domu płyta z napisem „Kościuszkohaus” oraz pamiątkowa tablica (ufundowana w 1865 r. przez polskich emigrantów) z wizerunkiem Kościuszki i napisem (po łacinie) ku czci zmarłego tu Najwyższego Naczelnika Polskiego Narodu.

Oto krótki opis przebiegu wspomnianej uroczystości:

Uroczyste inaugurowanie Muzeum Kościuszki w Solurze miało miejsce w niedzielę 27 września 1936 r. Część oficjalną otwarła sesja na Ratuszu w obecności przedstawicieli władz polskich, federalnych, solurskich i amerykańskich. Odegrane zostały kolejno hymny narodowe: polski, szwajcarski i amerykański. Przemawiali dygnitarze państwowi: Giuseppe Motta, imieniem Rady federalnej, prezydent Kantonu, prezydent Miasta Solury, Józef Beck, minister Spraw Zagranicznych RP, Hugh R. Wilson, ambasador Stanów Zjednoczonych, Jan Modzelewski, poseł RP w Bernie. Po czym udano się do siedziby Muzeum, gdzie nastąpiło przecięcie wstęgi przez panią Obrechtową i panią Modzelewską. Następnie dr Alfons Bronarski oprowadził po Muzeum dostojnych gości. Do wyłożonej z tej okazji „Księgi Pamiątkowej” wpisało się ponad 200 osób.

Z pewnością w przyszłym roku jubileusz 80-lecia istnienia Muzeum Kościuszki w Solurze nie minie bez echa, a to zarówno w naszym polskim środowisku jaki wśród naszych szwajcarskich przyjaciół. Wszak Muzeum Kościuszki w Solurze stanowi prawdziwe „sanktuarium polskości”, a jednocześnie jest trwałym symbolem przyjaźni między obu Narodami.