17

Sesja XVII MABPZ jako pierwsza w Polsce

Sesja została zorganizowana przez Bibliotekę Polską w Londynie, przy współudziale Biblioteki KUL. XVII Sesja Stałej Konferencji była pierwszą, która odbyta się w Polsce, i w związku z tym jej program przewidywał z jednej strony obszerniejsze zaznajomienie uczestników krajowych z węzłowymi problemami działalności Stałej Konferencji oraz zaprezentowanie instytucji członkowskich, a z drugiej przedstawienie przez prelegentów krajowych uczestnikom z zagranicy głównych aktualnych zagadnień krajowego muzealnictwa, archiwistyki i bibliotekarstwa. W związku z tym, w odrębny sposób ukształtowano program obrad. Na sesji otwartej, tzn. z udziałem przedstawicieli zarówno instytucji członkowskich Stałej Konferencji, jak i zaproszonych instytucji krajowych, wygłoszono referaty o charakterze programowym oraz referaty i komunikaty prezentujące krajowe i emigracyjne instytucje uczestniczące w sesji. W trakcie stosunkowo krótkiej sesji zamkniętej, z udziałem samych instytucji członkowskich, omówiono i ustalono wszelkie rutynowe sprawy organizacyjne, a ponadto poświęcono część czasu na dyskusję we własnym gronie nad wypowiedziami uczestników krajowych, wygłoszonymi jeszcze w toku wspólnych obrad, a uznawanymi za bardziej kontrowersyjne.

Dr Jagodziński - Czy skończona nasza rola?

Dr Jagodziński stwierdził na wstępie, że instytucje emigracyjne oddziałują na trzy środowiska — emigrację, cudzoziemskie otoczenie i kraj. Wiele z nich działa najszerzej w środowisku emigracji, a wyraźnie węziej w obu pozostałych, a mianowicie w otoczeniu cudzoziemskim oddziałuje głównie na kręgi naukowe i opiniotwórcze, poszukujące informacji, zaś w środowisku krajowym na badaczy korzystających ze zgromadzonych zbiorów. Ostatnie przemiany polityczne spowodowały ożywienie i rozszerzenie kontaktów z krajem. Referent poddał ostrej krytyce występujące niekiedy w tych kontaktach niemiłe „dążenia niektórych osób, związanych z instytucjami krajowymi, do ogołacania emigracji z nagromadzonych przez nią zbiorów”, popierane argumentacją, że tylko w kraju można je uporządkować i wykorzystywać. Przyznając, że wiele postulatów ze strony instytucji krajowych, dotyczących np. centralnego gromadzenia informacji o polonikach, przeciwdziałania wyprzedawaniu ważniejszych kolekcji, czy przekazywania zagrożonych archiwów instytucjom w kraju, nie budzi zastrzeżeń, równocześnie jednak stwierdzał, że „zawiłość historii sprawia, że emigracja nie odczuwa jeszcze gwarancji na bezpieczną przyszłość ani zaufania do niezmienionych w rzeczywistości struktur i osób starej nomenklatury”.

Konkluzją referatu Z. Jagodzińskiego byty stwierdzenia, że instytucje zrzeszone w Stałej Konferencji stanowią niepoślednie oparcie dla badaczy i naukowców w kraju, udostępniają informację i wiedzę o Polsce. Skupiska wychodźcze są łącznikiem z innymi narodami i kulturami oraz czynnikiem obrony polskiego imienia i polskich interesów. Uznanie tych argumentów jest zarazem stwierdzeniem, że rola tych instytucji bynajmniej nie jest skończona.

Archiwum Polonijne | Inwentaryzacja zbiorów

Pierwszy z referentów krajowych, prof. Jerzy Skowronek, podówczas szef Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych w Warszawie, po omówieniu kwestii poloników w archiwach obcych, a w tym głównie prac nad inwentaryzacją poloników znajdujących się w archiwach wielu krajów i wydawaniem przewodników po ich zbiorach, przedstawił koncepcję Archiwum Polonijnego, które miałoby powstać w wyniku współpracy specjalistów krajowych i instytucji polonijnych za granicą. Efektem tej współpracy działalności miałaby być inwentaryzacja archiwaliów polonijnych oraz opracowanie i wydanie informatora o ich zbiorach.

Współpraca BN z książnicami emigracyjnymi

Dyrektor Biblioteki Narodowej prof. Adam Manikowski, po przedstawieniu roli swej instytucji w nauce i kulturze kraju, zajął się sprawą współdziałania z książnicami emigracyjnymi, wskazując jako modelowe zaangażowanie Biblioteki Narodowej i jej udział w inwentaryzacji zbiorów, m.in. rękopiśmiennych w Bibliotece Polskiej w Paryżu. Jednocześnie stwierdził, że rozwinięcie tego rodzaju zaangażowań na szeroką skalę byłoby trudne, z uwagi na nieliczną grupę pracowników Biblioteki Narodowej, którzy mogliby w tym uczestniczyć i konieczność poszukiwania w tym celu wsparcia finansowego z różnych źródeł. Stąd konieczne byłoby skoordynowane wspólne działanie instytucji krajowych i polonijnych przy opracowywaniu i udostępnianiu wszystkich zbiorów, zarówno w kraju, jak i za granicą.

Maria Kocójowej z Uniwersytetu Jagiellońskiego mówiła m.in., że młode pokolenie w kraju nie jest świadome dorobku instytucji emigracyjnych i ich wkładu w odkłamywanie prawdy, a także ubolewała nad niedostatkiem unowocześnień technologicznych w wielu nawet bardzo dużych bibliotekach polonijnych, a także brakiem lub bardzo ograniczonym zakresem współpracy większości spośród nich z bibliotekami narodowymi i innymi wielkimi bibliotekami w ich państwach macierzystych.

Spotkanie z pełnomocnikiem rządu

Drugim tematem obrad, było spotkanie przedstawicieli instytucji zrzeszonych w Stałej Konferencji z pełnomocnikiem rządu do spraw polskiego dziedzictwa kulturalnego za granicą, wiceministrem kultury i sztuki prof. Tadeuszem Polakiem, poświęcone głównie sprawom losów i rewindykacji dóbr kulturalnych. W toku tego spotkania, odbytego na jego życzenie, prof. Polak wyraził wolę współpracy z emigracyjnymi placówkami kulturalnymi i poparcie dla spełnianej przez nie roli w kultywowaniu i wzbogacaniu polskich tradycji i kultury. Wyraził też chęć nawiązania z nimi stałych kontaktów roboczych i informacyjnych, zwłaszcza w sprawach opracowywania i konserwacji zbiorów, przygotowywania publikacji, organizowania wystaw oraz udzielania stypendiów naukowych.

Inne formy współpracy z Polską

Podczas relatywnie krótkiej tym razem sesji organizacyjnej, poza tematami rutynowymi, jak sprawozdania sekretariatu, skarbnika, biura prasowego, instytucji członkowskich itp., oraz ustaleniem miejsca kolejnej sesji, wywiązała się dyskusja nad formami i zakresem współpracy między instytucjami członkowskimi Stałej Konferencji, a instytucjami krajowymi. Wyjątkowo dobrze został przyjęty, zgłoszony przez prof. Polaka, projekt nawiązywania współpracy z pokrewnymi, „bliźniaczymi”, instytucjami w kraju. Szerzej i z dużym zainteresowaniem, ale i z różnymi zastrzeżeniami, dyskutowano też wysuniętą w dyskusji na sesji plenarnej przez prof. A. Kłossowskiego z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, prezesa Towarzystwa Rapperswilskiego w Polsce, propozycję uruchomienia w kraju serii wydawniczej prezentującej instytucje kultury polskiej za granicą i ich zbiory. Seria taka musiałaby powstawać w wyniku porozumienia i współpracy między opisywanymi instytucjami a krajowym wydawnictwem. Trzeba też wspomnieć, że prof. Kłossowski naraził się niektórym uczestnikom sesji swą dość krytyczną oceną stanu i wykorzystywania niektórych zbiorów bibliotecznych i archiwalnych instytucji emigracyjnych. Równocześnie nie zaprzeczano oczywistemu faktowi, że nie wszystkie zbiory archiwalne są naukowo opracowane, a w niejednej zasobnej bibliotece liczba użytkowników bywa raczej skromna.