Skip to main content

Pamiątki i dokumenty po żołnierzach 2. Korpusu Polskiego w Muzeum Polskim w Rapperswilu

Referat wygłoszony na XXXVI sesji Stałej Konfrencji MABPZ - Rzym 2014 r.

Pamiątki i dokumenty po żołnierzach 2. Korpusu Polskiego w Muzeum Polskim w Rapperswilu

Referat wygłoszony na XXXVI sesji Stałej Konfrencji MABPZ - Rzym 2014 r.

Informacje o Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie znajdują się na stałej ekspozycji w sali muzealnej „Za waszą i naszą Wolność”. W formie fotograficznej dokumentacji przedstawione są najważniejsze miejsca walk Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Prezentowane są odznaczenia i medale nadawane przez rząd Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie (Medal Wojska z napisem „Polska swemu Obrońcy”, Oznaka Loriol / Milano-Roma).

W bibliotece skatalogowanych jest 49 pozycji wydawniczych serii Biblioteka Orła Białego, zbiór 79 numerów „Dziennika Żołnierza”, wydawanego w Tel Avivie w roku 1943 i numer „Na straży”, wydany w Jerozolimie w roku 1944.

W archiwum opracowany jest zespół dokumentów i fotografii dotyczących okresu internowania w Szwajcarii żołnierzy 2. Dywizji Strzelców Pieszych. Kilkanaście zdjęć dokumentuje szkolenia wojskowe Internowanych. W dokumentach wojskowych jest podana ilość żołnierzy i wyliczone są godziny szkolenia. Polscy żołnierze mieli być przygotowani do walki u boku armii szwajcarskiej, gdyby Szwajcaria została zaatakowana. Na uniwersytecie we Fryburgu zastał utworzony w latach 1942/43 konspiracyjny Kurs Podchorążych tzw. II Szkoły Podchorążych. Kiedy alianci wylądowali we Francji i wybuchło Powstanie Warszawskie, gen. Prugar-Ketling zezwolił na tajny wymarsz i przyłączenie wyszkolonych żołnierzy do francuskich oddziałów „maquis”. Nie przypuszczano, że część tych żołnierzy dołączy później do 2. Korpusu — w sumie dołączyło 13 oficerów, 7 „pestek” (Pomocnicza Służba Kobiet), 1 kapelan, 24 podchorążych i 1162 szeregowych. Razem 1207 ludzi. Stanęli oni na ziemi włoskiej 1 grudnia 1944 roku. Dnia 26 czerwca 1945 r. brygadę przegrupowano w rejon Maceraty, gdzie była skoncentrowana 2. Warszawska Dywizja Pancerna. Jako całość, brygada ze Szwajcarii nie uczestniczyła w walkach, a pełniła jedynie służbę wartowniczą w rejonie Neapolu aż do chwili wyjazdu do Wielkiej Brytanii.

W archiwum znajduje się też spuścizna Karola Dorwskiego, lwowiaka, który w czasie II wojny światowej był żołnierzem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, m. in. we Francji i w Szkocji. Należał też do tzw. cichociemnych. Od 1945 wędrował z Teatrem Dramatycznym 2. Korpusu Polskiego, m. in. po Włoszech. Po wojnie zamieszkał w Anglii i występował w Polskim Teatrze Dramatycznym w Londynie. Od 1952 do 1972 roku pracował jako aktor i spiker Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w Monachium; stworzył w eterze popularną postać Kajtusia-emigranta w audycji „Podwieczorek przy mikrofonie”.

W spuściźnie zachowane są, oprócz zdjęć i recenzji z występów teatralnych, świadectwa pracy w Teatrze Polowym, wspomnienia wojenne, dyplomy, programy teatralne i wycinki prasowe. Zachowane są też dokumenty osobiste Karola Dorwskiego i jego żony Hanny1.

W archiwum Muzeum zostały złożone spuścizny Mamerta Miż-Miszyna i Haliny Zielińskiej. Losy ich życia są sprzęgnięte z 2. Korpusem, Muzeum Polskim w Rapperswilu, Radiem Wolna Europa i naszą Stałą Konferencją Muzeów, Bibliotek i Archiwów na Zachodzie.

Chciałam w moim referacie przypomnieć drogę życiową obojga i ich pracę, gdyż ich losy są reprezentatywne dla losów pokolenia Polaków zaplątanych w zawieruchę wojenną i skazanych na życie na emigracji. Podziwu godnym jest dzisiaj hart ducha i siła charakteru pokolenia, którego młodość przypadła na czas wojny, a życie dojrzałe i starość na niemniej trudny okres powojenny. Zdumiewa ich przywiązanie do wartości, które wynieśli z domu rodzinnego w okresie przedwojennym i których się nie wyrzekli w najtrudniejszych chwilach. W archiwum znajdują się noty biograficzne obojga, dokumenty ich pracy zawodowej i działalności społecznej2.

Mamert Miż-Miszyn urodzony 01.06.1908 roku w Dynenburgu na Łotwie pochodził z rodziny tatarskiej, osiadłej od kilku wieków na ówczesnych Polskich Inflantach i przechowującej wiernie przywiązanie do Polski jako swojej Ojczyzny. Kiedy w roku 1919 powstała niepodległa Republika Łotewska, Mamert Miż-Miszyn automatycznie stał się jej obywatelem, ale sercem Polak, wraz z rodzicami i rodzeństwem działał w ośrodkach polonijnych na Łotwie. Po ukończeniu szkół łotewskich rozpoczął działalność w Radzie Organizacyjnej Polonii Zagranicznej oraz w Światowym Związku Polaków z Zagranicy (Światpol). Powołany do centrali Rady w Warszawie, ukończył tam Wyższą Szkołę Dziennikarską i zapisał się do Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej. W tym środowisku nawiązał przyjaźnie z wieloma późniejszymi wybitnymi działaczami politycznymi i społecznymi swojego pokolenia. Został członkiem Związku Młodzieży Polskiej ZET. Skierowany przez Światpol z powrotem na Łotwę pełnił do wojny obowiązki attaché prasowego przy poselstwie RP w Rydze.

Znając język łotewski był szczególnie cenionym pracownikiem na tym stanowisku, przyczyniając się do budowy bliskich stosunków między Polską a niepodległymi państwami bałtyckimi. Skończył Łotewską Szkołę Oficerów Rezerwy. Uczestniczył w wielu inicjatywach organizacyjnych i prasowych poświęcając szczególnie wiele uwagi Polakom na Łotwie. Przed drugą wojną światową istniały tam polskie szkoły, gimnazja i było silnie rozwinięte życie socjalne. Dla polskiej młodzieży z Łotwy Mamert Miż-Miszyn prowadził szereg kursów i obozów m. in. nad Jeziorem Bracławskim, w północno-wschodniej Polsce. Działalność młodego Miż-Miszyna została doceniona, — otrzymał odznaczenie: Srebrny Krzyż Zasługi RP.

Po klęsce wrześniowej 1939 roku Miż-Miszyn przedostał się przez Skandynawię i Anglię do Francji i zgłosił się do Armii Polskiej gen. Sikorskiego. Został przyjęty do Szkoły Podchorążych w Coëtquidan. Jako dowódca plutonu pierwszego Pułku Grenadierów Warszawy odbył w czerwcu 1940 roku kompanię w Lotaryngii i w Wogezach, zdobywając w ciągu zaledwie paru tygodni dwa Krzyże Walecznych i Croix de Guerre (Republique Francaise Guerre 1939 —1945 / Croix deguerre avec étoile de bronze i Medaiile commémorative de laguerre 1939-1945).

Po kapitulacji Francji przedostał się do Szwajcarii, został internowany i przydzielony do 2. Dywizji Strzelców Pieszych. Nie był z tego powodu szczęśliwy, ale rozkaz naczelnych władz wojskowych, nadany już z Londynu, zakazywał polskim żołnierzom ucieczek z internowania — Mamert Miż-Miszyn jako podporucznik włączył się do pracy oświatowej wśród internowanych i otrzymał przydział do redakcji „Gońca Obozowego”. W redakcji pracował do jesieni 1944, kiedy konflikt ideowo-polityczny z dowódcą Dywizji, gen. Prugar-Ketlingiem, skłaniającym się ku polityce Mikołajczyka, zmusił Miż-Miszyna do złożenia dymisji z pracy w redakcji.

Przedostał się do Francji, a stamtąd do 2. Korpusu Polskiego we Włoszech. Awansowany na porucznika, szkolił i dowodził kompanią w tworzącej się 16. Brygadzie Piechoty Pomorskiej. Odkomenderowany został do Rzymu, do Zarządu Organizacji Międzymorza, Intermarium, skupiającej wybitnych przedstawicieli narodów zniewolonych przez Związek Radziecki, szczególnie przywódców Republik Bałtyckich. Został też członkiem Polskiego Ruchu Wolnościowego Niepodległość i Demokracja (NID) oraz działającego na emigracji, Związku Dziennikarzy Rzeczpospolitej Polskiej oraz Federacji Wolnych Dziennikarzy.

W Szwajcarii zaszły zmiany w życiu prywatnym Miż-Miszyna. Tu, podczas pracy w „Gońcu Obozowym”, poznał Halinę Zielińską Studnicką3.  Halina Zielińska pracowała wówczas na etacie bibliotekarki w Muzeum Polskim w Rapperswilu. Oprócz tego została przez organizację „Pro Polonia” i polskie poselstwo w Bernie skierowana do pracy oświatowo-kulturalnej wśród Internowanych. Urodzona w Rapperswilu w 1911 r. jako córka ostatniego bibliotekarza rapperswilskiego, w latach trzydziestych skończyła studia w Warszawie i przez trzy lata pracowała jako sekretarka w biurze Światowego Związku Polaków za Granicą. W roku 1937 spędziła rok w Paryżu przygotowując się do obrony pracy magisterskiej. Latem roku 1937 odwiedziła w Rapperswilu swojego brata Kazimierza, który pomagał w tworzeniu drugiego Muzeum Polski Współczesnej. Halina Kenarowa, ówczesny kustosz Muzeum, zaproponowała jej stanowisko sekretarki z obowiązkiem prowadzenia czytelni, sklepu i popularyzacji turystyki w Polsce. Rok później Halina Zielińska przyjechała do Rapperswilu wraz ze swoim mężem Januszem Studnickim, pracownikiem Prezydium Rady Ministrów w Warszawie. Tu zastała ją wojna. W Szwajcarii postanowiła związać swoje życie z Mammertem Miż-Miszynem. Po jego wyjeździe do Włoch, zdecydowała się w roku 1945 nielegalnie opuścić Szwajcarię, by do niego dołączyć. Udała się do Rzymu, do stacjonującej tam Armii gen. Andersa.

Na zlecenie ambasady angielskiej w Rzymie pracowała jako sekretarka w Komitecie Pomocy dla Uchodźców Polskich. Okres pobytu w Rzymie był dla niej i dla Mammerta czasem bardzo trudnym. Po zakończeniu wojny, nie tylko oni musieli znaleźć swoje nowe miejsce do życia, dzielili swój los z tysiącami Polaków pozostawionych po zakończeniu wojny samym sobie. Zebrane w archiwum kalendarzyki Haliny Zielińskiej, oddają atmosferę tamtych lat.

W roku 1949 Halina Zielińska i Miż-Miszyn opuścili Włochy i osiedlili się na południu Francji, gdzie przyszła na świat ich córka Danuta. Pobyt we Francji rozpoczęli od pracy na roli, potem Miż-Miszyn dostał pracę w serowni, ale ich warunki życia były bardzo ciężkie. Zmęczeni zaczęli myśleć o wyjeździe do Kanady. Ich sytuację zmieniło utworzenie w Monachium rozgłośni Radia Wolna Europa. W roku 1952 dostali tam pracę. Dzięki swojemu wyrobieniu politycznemu i znajomości języków wschodnich Mamert Miż-Miszyn objął stanowisko w dziale nasłuchu radiowego rozgłośni sowieckich i polskich. Halina Zielińska prowadziła sekcję polską biblioteki Radia Wolna Europa.

W grudniu roku 1970 Miż-Miszyn odegrał w radiu rolę nieomal historyczną. Przypadkiem natknął się na podany przez rozgłośnię gdańską komunikat o wprowadzeniu godziny policyjnej w Trójmieście. Po podaniu komunikatu, połączenia telefoniczne między Trójmiastem a resztą kraju zostały przerwane. Dzięki Miż-Miszynowi pierwsza wiadomość o wybuchu rozruchów robotniczych na Wybrzeżu rozeszła się z Radia Wolna Europa na Polskę i cały świat. W roku 1974, po przeszło 20 latach pracy w rozgłośni RWE, Mammert Miż-Miszyn przeszedł na emeryturę.

Podczas wszystkich lat pracy w radio Miż-Miszyn i Halina Zielińska starali się podtrzymywać pamięć o Muzeum Polskim w Rapperswilu i finansowo je wspomagać. Obydwoje założyli w Monachium Koło Przyjaciół Muzeum Polskiego.

Po zakończeniu pracy w Radio Halina Zielińska zdecydowała się powrócić do Raperswilu. Ponownie pomagała organizować bibliotekę nowo otwartego Muzeum. Cały czas prowadziła liczną korespondencję z Polakami rozsianymi po całym świecie, często byłymi Internowanymi, których znała z czasów wojny. Rozwinęła dział poloników. W stulecie ustawienia Kolumny Barskiej w Rapperswilu napisała dwujęzyczną broszurę o historii Muzeum i Kolumny Barskiej: Magna Res Libertas / Polska Kolumna Wolności w Rapperswilu. Pisała wiele artykułów do londyńskich „Wiadomości” i do „Dziennika Polskiego”.

Mamert Miż-Miszyn pozostał w Monachium, ale często przyjeżdżał do Rapperswilu. W prasie emigracyjnej pojawiały się stale jego artykuły „Z dariusza Rapperswilu” podpisywane skromnie mmm. Był jednym z inicjatorów nawiązania stałej współpracy wszystkich polskich muzeów, bibliotek i archiwów na obczyźnie. To on redagował pierwsze biuletyny prasowe Stałej Konferencji Muzeów, Bibliotek i Archiwów na Zachodzie. Nadal korzystano w radiu z jego doświadczenia, wspierał zespół monitoringu, szczególnie w okresie stanu wojennego. Jego trwałą zasługą pozostanie skatalogowanie utrwalonych na taśmach wybranych słuchowisk i programów RWE nadawanych na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat.

Śmierć nie pozwoliła mu dokończyć tej ostatniej pracy. 12 kwietnia 1986 roku, po długiej chorobie, zmarł w Monachium, nie doczekawszy się nominacji na członka Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej z 12.04.1986 r. ani przyznania tytułu Honorowego Członka Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Polskiego w Rapperswilu z 19.04.1986 roku.

Halina Zielińska spędziła swoje ostatnie lata pod opieką córki w Rapperswilu i tam zmarła w 1998 roku.

Oprócz zbioru dokumentów, fotografii i artykułów w archiwum znajdują się też prywatne listy będące zapisem ich miłości, trudów i kłopotów materialnych, z jakimi przyszło im się borykać w tych latach powojennych. Do cennych dokumentów zaliczyć trzeba wspomniany zbiór kalendarzyków z okresu pobytu w Rzymie Mamerta i Haliny. Sporządzane na bieżąco notatki mówią o spotkaniach, ślubach, pożegnaniach z przyjaciółmi, ciągłych zmianach adresów. Kalendarzyki te ofiarował Muzeum Witold Zahorski. Zostały one zdeponowane w mieszkaniu Zahorskich, które było w okresie rzymskim dla wielu Polaków schronieniem i namiastką życia rodzinnego.

Szczegółowe informacje biograficzne uzyskałam od córki Mammerta i Haliny, Danuty Miż-Miszyn, która mieszka w Szwajcarii i związana jest, podobnie jak rodzice, z Muzeum Polskim w Rapperswilu.

 

FOTO GŁÓWNE: Mamert Miż-Miszyn i Halina Zielińska (zbiory MPwR)

Przypisy

  1. Dorwski Karol, Archiwum Muzeum Polskiego w Rapperswilu, spuścizna nr 03, (21 j.a.)
  2. Miż-Miszyn Mamert, Archiwum Muzeum polskiego w Rapperswilu, spuścizna nr 20, (19 j.a.)
  3. Zielińska Halina, Archiwum Muzeum Polskiego w Rapperswilu, spuścizna nr 19 (39 j.a.)

Tagi

Więcej o Autorze (Autorach)

0raz Pozostałe Publikacje tego Autora (ów)

Anna Buchmann

Biogram wkrótce. Przepraszamy - chwilowo niedostępny.

Copyrights

COPYRIGHTS©: STAŁA KONFERENCJA MUZEÓW, ARCHIWÓW I BIBLIOTEK POLSKICH NA ZACHODZIE
CAŁOŚĆ LUB POSZCZEGÓLNE FRAGMENTY POWYŻSZEGO TEKSTU MOGĄ ZOSTAĆ UŻYTE BEZPŁATNIE PRZEZ OSOBY TRZECIE, POD WARUNKIEM PODANIA AUTORA, TYTUŁU I ŹRÓDŁA POCHODZENIA. AUTOR NIE PONOSI ŻADNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA NIEZGODNE Z PRAWEM UŻYCIE POWYŻSZEGO TEKSTU (LUB JEGO FRAGMENTÓW) PRZEZ OSOBY TRZECIE.

Stała Konferencja Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie | MABPZ

Stała Konferencja
Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie

Sekretariat

Muzeum Polskie w Rapperwsilu
Schloss Rapperswil
Postfach 1251
CH-8640 Rapperswil
Schweiz

Kontakt

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
+41 (0)55 210 18 62

UWAGA

Z Sekretariatem MABPZ
prosimy kontaktować się tylko w kwestiach dotyczących Konferencji.

Niniejszy portal internetowy Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie (MABPZ) został zainicjowany i był prowadzony do 2018 roku przez pracowników Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie i Biblioteki im. Wandy Stachiewicz.
www.polishinstitute.org

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych
www.mkidn.gov.pl

Przy współpracy z Fundacją Silva Rerum Polonarum z Częstochowy
www.fundacjasrp.pl

Od 2020 r., projekt finansowany jest ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury - państwowego funduszu celowego; dzięki wsparciu Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą - Polonika
www.polonika.pl

Deklaracja dostępności strony internetowej
Deklaracja PDF pobierz

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Fundacja Silva Rerum Polonarum Częstochowa
Instytut Polonika