Skip to main content

Wspieranie i finansowanie instytucji polonijnych ze strony MSZ — biblioteki i archiwa za granicą

Referat wygłoszony na XXXVII sesji Stałej Konfrencji MABPZ - Rapperswil 2015 r.

Wspieranie i finansowanie instytucji polonijnych ze strony MSZ — biblioteki i archiwa za granicą

Referat wygłoszony na XXXVII sesji Stałej Konfrencji MABPZ - Rapperswil 2015 r.

Tematem przewodnim XXXVII sesji Stałej Konferencji Muzeów, Bibliotek i Archiwów na Zachodzie, w tym roku goszczonej przez Muzeum Polskie w Rapperswilu jest mecenat i mecenasi polskiego dziedzictwa archiwalnego i bibliotecznego. Należy przyjąć, iż dotyczy to także „mecenatu państwa”. Sposobu wspierania dziedzictwa archiwalnego i bibliotecznego poza granicami przez instytucje rzędowe. W moim referacie zajmę się rolą, jaką w tym zakresie, pełni Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

Podstawy prawne

Podstawy prawnej wspierania dziedzictwa kulturowego poza granicami kraju w III Rzeczypospolitej szukać należy w Konstytucji. Artykuł 6, par 2, mówi:

Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym.

Zadanie to precyzuje Ustawa o działach administracji rządowej1, zgodnie z którą odpowiedzialność państwa za zachowanie dziedzictwa kulturowego spoczywa na Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego2.

Jednocześnie 18 sierpnia 2015 roku Rada Ministrów przyjęła Rządowy Program Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą na lata 2015-20203 (RPWPPG). W dokumencie tym czytamy, iż jednym z 5 celów strategicznych polityki polonijnej państwa jest:

Zachowanie i umacnianie polskiej tożsamości; zapewnienie możliwości uczestniczenia w kulturze narodowej. Należy traktować priorytetowo działania zmierzające do zachowania i umacniania tożsamości narodowej. W ramach polskiej oferty kulturalnej kierowanej za granicę należy uwzględniać potrzeby Polonu i Polaków za granicą, a także możliwości jej udziału w promocji kultury polskiej.

Jednocześnie w innym miejscu Program wskazuje na to iż:

Polityka w zakresie ochrony polskiego dziedzictwa kulturalnego za granicą jest (...) prowadzona przez resort odpowiedzialny za kulturę i dziedzictwo narodowe. Ważna część polskiego dziedzictwa kulturalnego znajduje się poza granicami kraju. W jego powstawaniu, a obecnie także zachowaniu, bierze udział Polonia i Polacy żyjący za granicą. Państwo udziela pomocy jej organizacjom prowadzącym działalność w tym zakresie, wspiera muzea, biblioteki i archiwa oraz ewidencjonowanie i dokumentowanie zabytków kultury polskiej, wspiera opiekę nad zabytkowymi cmentarzami cywilnymi i grobami Polaków zasłużonych dla kultury polskiej.

Zgodnie z RPWPPG do zadań przypisanych resortowi kultury należą między innymi:

  • ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą; realizacja projektów kompleksowej inwentaryzacji, konserwacji oraz promocji i popularyzacji zabytków kultury polskiej i z Polską związanych dla poprawy stanu zachowania i wzmocnienia ochrony dziedzictwa kulturowego znajdującego się poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz upowszechnianie wiedzy na jego temat.
  • objęcie zinstytucjonalizowanym wsparciem organizacji i instytucji polonijnych i emigracyjnych prowadzących działalność w zakresie ochrony polskiego dziedzictwa kulturalnego za granicą (w szczególności instytucji zrzeszonych w Stałej Konferencji Polskich Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie); pomoc w zakresie dokumentacji i konserwacji zbiorów i kolekcji zgromadzonych w tych instytucjach. Zakładany rezultat to poprawa stanu przechowywania i dostępności szczególnie cennego komponentu dziedzictwa kulturowego; poszerzenie kręgu jego odbiorców; wzrost prestiżu instytucji polonijnych i emigracyjnych w krajach zamieszkania.

Odnośnie zadań realizowanych w tym zakresie przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ustawa o działach administracji rządowej w artykule 32, par. 1, ust.4 wspomina, iż „do kompetencji Ministerstwa Spraw Zagranicznych należą sprawy (...) współpracy z Polakami zamieszkałymi za granicą, w tym wspierania instytucji kulturalnych i oświatowych za granicą”. Tym samym resort spraw zagranicznych pełni ważną rolę uzupełniającą działania resortu kultury w zakresie dbałości o polskie dziedzictwo kulturowe poza granicami kraju, zgodnie z priorytetami wyznaczonymi przez RPWPPG.

Należy także przypomnieć, iż od 2006 roku działa Międzyresortowy Zespół ds. Polonu i Polaków za Granicą, którego obrady organizuje, przygotowuje i prowadzi resort spraw zagranicznych.

Wspieranie dziedzictwa archiwalnego i bibliotecznego przez MSZ
Współpraca organizacyjna

Wywiązując się z odpowiedzialności za koordynację polityki polonijnej państwa, MSZ realizuje swoje zadanie poprzez organizowanie regularnych spotkań nieformalnej grupy instytucji publicznych niosących pomoc dla archiwów i bibliotek za granicą. Grupa, powołana z inicjatywy DWPPG, funkcjonuje od 2004 roku, a jej członkami są przedstawiciele: Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, Archiwum Akt Nowych, Biblioteki Narodowej, Centralnego Archiwum Wojskowego, Centralnej Biblioteki Wojskowej oraz Instytutu Pamięci Narodo­wej. Celem spotkań (średnio 2 razy w roku) jest wymiana informacji oraz koordynacja działań i finansowania, przez centralne instytucje państwowe, projektów dotyczących zasobów polskich i polonijnych bibliotek i archiwów za granicą. Informacje pochodzące z wymienionych instytucji przekazywane są do Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, która opracowała oraz prowadzi wspólną bazę danych na temat wspieranych przez państwo projektów ochrony zasobów, wsparcia infrastruktury i aktywizacji działalności instytucji bibliotecznych oraz archiwalnych poza granicami kraju.

W 2015 roku Ministerstwo Spraw Zagranicznych wystąpiło także z inicjatywą wzmocnienia współpracy z Pracownią Bibliografii Poloników Zagranicznych Biblioteki Narodowej. Pracownia odpowiedzialna jest za gromadzenie i ochronę zbiorów poloników zagranicznych i ma ustawowy obowiązek wieczystej archiwizacji 1 egzemplarza każdej publikacji uważanej za polonicum, ze szczególnym uwzględnieniem publikacji wydanych przed II wojną światową i w jej trakcie. Jej zasoby liczą ok. 100 tysięcy woluminów. Cały zbiór jest skatalogowany elektronicznie. Ministerstwo Spraw Zagranicznych jest partnerem Pracowni Bibliografii Poloników Zagranicznych Biblioteki Narodowej i poprzez swoje placówki zagraniczne wspomaga Biblioteką pośrednicząc w pozyskiwaniu informacji o ofertach wartościowych kolekcji poza granicami Polski, monitorując obce rynki wydawnicze oraz przekazując donacje publikacji i wydawnictw własnych, jak i otrzymanych darowizn (książki / audiobooki /e-booki / tłumaczenia literatury polskiej / nuty / mapy / plakaty / foldery). Warto przy tym wspomnieć, iż MSZ dysponuje znaczącą siecią placówek na świecie. Należy do niej 90 ambasad, 35 Konsulatów generalnych, 25 Instytutów Polskich oraz ponad 200 Konsulatów honorowych reprezentujących polskie interesy w 194 krajach świata.

Bezpośrednie wsparcie finansowe MSZ dla archiwów i bibliotek Za granicą w 2015 roku

Niezależnie od koordynacji organizacyjnej MSZ wspiera działania prowadzone na rzecz polskich bibliotek i archiwów poza granicami kraju finansowo. Jest to realizowane dwutorowo: poprzez polskie placówki dyplomatyczne i konsularne oraz od 2012 roku przez Konkurs na realizację zadania publicznego „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą”. W sumie w 2015 roku na rzecz projektów bibliotecznych i archiwalnych poza granicami przekazano sumę ok. 700.000 złotych.

W 2015 roku na wsparcie ponad 2000 projektów polonijnych na świecie, realizowanych przez polskie placówki dyplomatyczne we współpracy z miejscowymi środowiskami polonijnymi, wydatkowano sumę ponad 20 milionów złotych (20.849,000 PLN). W konkursie dotacyjnym natomiast sfinansowano 154 projekty na łączną sumę 53 milionów złotych. Należy przypomnieć iż zgodnie z polskim prawem finansowym w konkursach dotacyjnych nie mogą uczestniczyć podmioty zarejestrowane poza granicami kraju. Dotacje mogą być przyznane wyłącznie polskim organizacjom pożytku publicznego (fundacje, stowarzyszenia, uniwersytety, ośrodki badawcze, inne organizacje non profit). Tego typu ograniczenie często utrudnia instytucjom kultury poza granicami Polski z korzystania ze środków publicznych na swoje działania. Aby temu zaradzić, właśnie w wyniku uwag oraz bezpośredniej współpracy z instytucjami dziedzictwa kulturowego poza granicami, wprowadzono specjalną modyfikację regulaminu konkursu dotacyjnego ułatwiającą znanym i zasłużonym instytucjom zagranicznym uczestnictwo w Konkursie poprzez rejestrowane przez nich na terenie Polski fundacje pożytku publicznego. Doskonałym przykładem tego typu działań może być Fundacja na rzecz Dziedzictwa Narodowego im. Józefa Piłsudskiego, której założycielem jest Instytut Piłsudskiego w Ameryce. W 2015 roku Fundacja otrzymała dotację w wysokości 183.710 złotych na wsparcie działalności statutowej, digitalizację zbiorów archiwalnych oraz promocję kultury polskiej w USA.

Z ważniejszych projektów związanych z dbałością o polskie dziedzictwo archiwalne oraz biblioteczne dofinansowanych w Konkursie 2015 należy wspomnieć ponadto projekt Fundacji Ośrodka Karta dotyczący archiwów w Wielkiej Brytanii i Argentynie (100.000 złotych) oraz kontynuację projektu, od lat aktywizującego młodzież przez Fundację na rzecz Pomocy Dzieciom Grodzieńszczyzny, p.n. „Odkurzamy zakurzone — muzea, archiwa i biblioteki Polakom na Białorusi”. W sumie w ramach Konkursu dotacyjnego w 2015 roku na projekty związane z polskimi bibliotekami i archiwami poza Polską przekazano 313.710 złotych. Warto podkreślić również, iż począwszy od roku 2014 wszystkie projekty archiwalne składane w Konkursie muszą zawierać rekomendację Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, a biblioteczne Biblioteki Narodowej. Pozwala to na lepsze wykorzystanie funduszy publicznych i przeznaczenie ich na zadania w tym zakresie priorytetowe.

W 2015 roku polskie placówki dyplomatyczne wsparły 21 projek­tów w 13 krajach świata na łączną sumę 351.2274 złotych.

Poniżej lista projektów:

PLACÓWKA

PROJEKT

ŚRODKI W PLN

Argentyna
(Buenos Aires)

  • Modernizacja strony internetowej Biblioteki im. I. Domeyki
  • Digitalizacja zapisów archiwalnych dot. polskiej emigracji w Argentynie

32 262,00

Bośnia i Hercegowina
(Sarajewo)

  • Digitalizacja poloników z Archiwum Bośni i Hercegowiny w Sarajewie

11 493,00

Brazylia
(Kurytyba)

  • Zachowanie dziedzictwa polonijnego w Brazylii oraz archiwów historycznych

26 220,00

Czechy
(Ostrawa)

  • Biuletyn Ośrodka Dokumentacyjnego

5 681,00

Francja
(Paryż)

  • Asymetria. Warto pamiętać. Archiwum fotografii wschodnio-europejskich w Paryżu

10 925,00

Irlandia
(Dublin)

  • Utworzenie polskiej sekcji w nowo budowanej bibliotece publicznej w Arklow

17 480,00

Kanada
(Toronto)

  • Doposażenie biblioteki polskiej w Mississauga

4 800,00

Liban
(Bejrut)

  • Biblioteka / filmoteka polonijna

3 040,00

Rosja
(Moskwa)

  • Publikacja nowych materiałów związanych z pobytem armii gen. Andersa

25 127,00

Słowacja
(Bratysława)

  • Biblioteka polska w Nitrze
  • Biblioteczka polska w Popradzie

12 673,00

Szwajcaria
(Berno)

  • Ekspozycja „Strój ludowy, przeżytek czy symbol narodowy?”

43 921,00

USA
(Chicago)

  • Zakup książek e języku polskim do biblioteki szkolnej
  • Biblioteka Muzeum Polskiego w Ameryce — cd. programu konserwacji starodruków
  • Biblioteka Muzeum Polskiego w Ameryce. Obchody stulecia — wystawa
  • Muzeum Polskie w Ameryce. Archiwum. Zabezpieczenie i dokumentacja zbiorów historycznych i archiwalnych.

60 800,00

USA
(Nowy Jork)

  • Wystawa poświęcona 71-ej rocznicy wyzwolenia Auschwitz — „Forbidden Art.”.
  • Katalogowanie zbiorów biblioteki PIASA (The Polish Institute of Arts and Sciences of America)

93 453,00

Wielka Brytania
(Edynburg)

  • Biblioteka i punkt informacyjny — PAA (Polish Association Aberdeen)

3 352,00

SUMA

 

351 227,00*

Podsumowując: warto zwrócić uwagę, iż Ministerstwo Spraw Zagranicznych w ostatnich latach zdecydowanie zaktywizowało wsparcie dla polskich bibliotek i archiwów poza granicami kraju zarówno pod względem organizacyjnym jak i finansowym. Stało się tak dzięki właściwie rozumianej i realizowanej roli koordynacji polityki polonijnej powierzonej resortowi w Ustawie o działach administracji rządowej, oraz połączeniu, a tym samym możliwości wzajemnego uzupełniania, środków polonijnych w gestii podmiotu dysponującego wykonawczą siecią przedstawicielstw zagranicznych na całym świecie. Stanowi to o bezprecedensowej wiedzy oraz możliwości bezpośredniego wsparcia dla wszelkiej działalności realizowanej poza granicami kraju. Należy wyrazić nadzieję, iż ta niewątpliwie skuteczna polityka państwa, zapoczątkowana poprzez przesunięcie środków przeznaczonych na Polonię z Kancelarii Senatu do MSZ będzie kontynuowana.

Przypisy

  1. Ustawa z dnia 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej. Dziennik Ustaw 1997, nr 141, poz. 143.
  2. Art. 14 ww. Ustawy.
  3. Dokument jest dostępny w wersji elektronicznej na stronie wwwmsz.gov.pl jak i w formie drukowanej wydanej w 2015 roku przez DWPPG MSZ.
  4. Styczeń—maj 2015.

Tagi

Więcej o Autorze (Autorach)

0raz Pozostałe Publikacje tego Autora (ów)

Joanna Kozińska-Frybes

Joanna Kozińska-Frybes (ur. 1959 w Warszawie) – polska dyplomatka w stopniu ambasadora tytularnego, od 2016 Konsul Generalny w Lyonie; wcześniej m.in. ambasador RP w Meksyku (1993–1999), Konsul Gen...

Copyrights

COPYRIGHTS©: STAŁA KONFERENCJA MUZEÓW, ARCHIWÓW I BIBLIOTEK POLSKICH NA ZACHODZIE
CAŁOŚĆ LUB POSZCZEGÓLNE FRAGMENTY POWYŻSZEGO TEKSTU MOGĄ ZOSTAĆ UŻYTE BEZPŁATNIE PRZEZ OSOBY TRZECIE, POD WARUNKIEM PODANIA AUTORA, TYTUŁU I ŹRÓDŁA POCHODZENIA. AUTOR NIE PONOSI ŻADNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA NIEZGODNE Z PRAWEM UŻYCIE POWYŻSZEGO TEKSTU (LUB JEGO FRAGMENTÓW) PRZEZ OSOBY TRZECIE.

Stała Konferencja Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie | MABPZ

Stała Konferencja
Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie

Sekretariat

Muzeum Polskie w Rapperwsilu
Schloss Rapperswil
Postfach 1251
CH-8640 Rapperswil
Schweiz

Kontakt

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
+41 (0)55 210 18 62

UWAGA

Z Sekretariatem MABPZ
prosimy kontaktować się tylko w kwestiach dotyczących Konferencji.

Niniejszy portal internetowy Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie (MABPZ) został zainicjowany i był prowadzony do 2018 roku przez pracowników Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie i Biblioteki im. Wandy Stachiewicz.
www.polishinstitute.org

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych
www.mkidn.gov.pl

Przy współpracy z Fundacją Silva Rerum Polonarum z Częstochowy
www.fundacjasrp.pl

Od 2020 r., projekt finansowany jest ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury - państwowego funduszu celowego; dzięki wsparciu Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą - Polonika
www.polonika.pl

Deklaracja dostępności strony internetowej
Deklaracja PDF pobierz

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Fundacja Silva Rerum Polonarum Częstochowa
Instytut Polonika