Wstęp

Najbogatsze zbiory rękopisów na Litwie przechowywane są w Wilnie. Druga wojna światowa i jej następstwa spowodowały jednak wiele przemieszczeń m.in. poloników i dezaktualizację informacji, straty w zbiorach. Bilans ubytków nie został jeszcze zakończony. Niezależnie od wszystkich niewiadomych, trzeba jednak usilnie dążyć do najszerszego udostępnienia zbiorów do badań naukowych. Swobodny przepływ informacji naukowej sprzyja jednoczeniu świata, przyczynia się do uspokojenia wzburzonych umysłów i do wyjaśnienia kwestii spornych. Te stwierdzenia nabierają specjalnej ostrości, gdy mamy do czynienia z rękopisami zachowanymi w Mieście-Legendzie, będącym symbolem „Obojga Narodów” — zarówno Polaków jak i Litwinów.

Pragnęłabym, aby taka pokojowa rola przypadła opracowanemu przeze mnie we współpracy z bibliotekarzami i archiwistami wileńskimi — Przewodnikowi po zbiorach rękopisów w Wilnie. Inicjatywa kompleksowego przedstawienia zespołów rękopisów w różnych instytucjach w Wilnie z podaniem sygnatur, indeksami nazwisk, instytucji, nazw geograficznych, bibliografią przedmiotowo-podmiotową, charakterystykami etc. — narodziła się w kręgach Oddziału w Krakowie Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego i Katedry Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przedsięwzięcie zostało zrealizowane dzięki dobrze rozwijającej się współpracy międzynarodowej Uniwersytetu Jagiellońskiego z Uniwersytetem w Wilnie oraz dzięki sponsorom: Fundacji im. Stefana Batorego i Wydziałowi Społecznemu Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie. Wszystkim życzliwym i pomagającym w realizacji tego skomplikowanego przedsięwzięcia pragnę wyrazić podziękowanie za wieloletni trud, w tym Dyrekcjom i Pracownikom litewskich instytucji i Wydawnictwu Autorów i Wydawców Prac Naukowych „UNIVERSITAS” w Krakowie.

Sytuację poloników rękopiśmiennych w Wilnie chciałabym pokazać przez pryzmat czterech instytucji najzasobniejszych w tego typu zbiory w mieście. Przy każdej wskażę sposób narastania zbiorów wpływający na współczesny profil, najważniejsze zasoby i warsztat informacyjny na podstawie Przewodnika po zbiorach rękopisów w Wilnie. W zakończeniu zasygnalizuję inne tego typu kolekcje w tym mieście, ważne dla badań polskich uczonych.

Instytucje i ważniejsze zespoły poloników w Wilnie ujęte w Przewodniku po zbiorach rękopisów w Wilnie^[1]

Udało się pozyskać materiały najbardziej znaczące dla badań nad polonikami w Wilnie, w sumie opisy 1500 zespołów, z czego posiada:

1. Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne (LPAH) — 767 zespołów (51%)
2. Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk (BLAN) — 326 zespołów (22%)
3. Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego (BUW) — 232 zespołów (16%)
4. Litewska Biblioteka Narodowa (LBN) — 175 zespołów (11%)

Opisy zostały sporządzone w języku polskim i litewskim, co ma na celu ułatwienie poszukiwań w katalogach i kartotekach w Wilnie. Przy każdej instytucji został opracowany komentarz o proweniencji zbiorów, dane dla korespondencji (adresy, telefony), nazwiska dyrektorów i kierowników działów, ilościowa zawartość zespołów i sygnatury. Indeksy nazwisk, instytucji, indeksy geograficzne są łączne; bibliografia w podziale na katalogi zbiorów i opracowania z rozbiciem na instytucje. Trzeba mieć świadomość, że wiele z tych zespołów liczy od kilku do kilkudziesięciu tysięcy dokumentów i poszukiwania materiałów należy uzupełniać na podstawie kartotek w Wilnie. Dane publikowane w katalogach litewskich, będące podstawą opracowania, zostały skonfrontowane ze źródłami i opracowaniami polskimi. Było to zadanie bardzo trudne i żmudne. Zawartość poloników w poszczególnych zespołach kształtuje się proporcjonalnie do liczby zespołów. Materiały rękopiśmienne są sporządzone w języku polskim, łacińskim, bardzo wiele w rosyjskim, część w litewskim oraz innych językach europejskich.

1. Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne (LPAH)

Najzasobniejsze w polonica jak i w ogóle źródłowe materiały historyczne LPAH liczy ponad milion dwieście jednostek archiwalnych (stan z 1987 r.). Archiwum to zostało wyłonione w 1957 r. z Centralnego Archiwum Państwowego Litewskiej SRR, powołanego w 1941 r. w ramach ogólno-sowieckiej organizacji zbiorów archiwalnych. Obecnie LPAH ma charakter zamknięty, czyli dopełniane jest wyłącznie mikrofilmami dokumentów ważnych dla całości kolekcji, 'm.in. oderwanych od niej po pierwszej i drugiej wojnie światowej. Część dokumentów jest przechowywana w Kownie (542 zespoły). W 1993 r. zostało zawarte porozumienie polsko-litewskie o wymianie mikrofilmów, poczynając od archiwum w Suwałkach.

O znaczeniu zbiorów w LPAH w badaniach nad dziejami ojczystymi najlepiej świadczy ich narastanie, ściśle łączące się z dziejami Litwy i Polski. Zawiązkiem było Archiwum Trybunału Wielkiego Księstwa Litewskiego (niestety pozbawione wielu ważnych dokumentów, wywiezionych przez Rosjan w 1914 r.), archiwum wileńskiego sądu ziemskiego (m.in. akta Komisji Radziwiłłowskiej od 1768 r.), akta Litewskiej Generalnej Konfederacji Targowickiej, akta sądów grodzkich. W 1844 r. dołączono tu materiały Litewskiej Komisji Skarbowej i Trybunału Skarbowego liczące setki dokumentów dóbr ziemskich. Tu wpłynęły dokumenty Archiwum Centralnego utworzonego ukazem carskim w 1852 r. generalnego gubernatorstwa wileńskiego (gubernia wileńska, kowieńska, grodzieńska i mińska). W 1862 r. liczyło ono ok. 17 tys. ksiąg, przywileje dla Wilna i Trok. M. Murawiew, po konfiskacie klasztorów i kościołów katolickich, dołączył dokumenty. Tu przekazano znaczną część zbiorów z Publicznej Biblioteki Wileńskiej. W 1881 r. oddano tu materiały zarządu Dóbr Państwowych, Izby Skarbowej, w 1903 r. przyłączono archiwum witebskie. Okresowo ze zbiorów było utworzone Archiwum Powszechne dla gromadzenia zbiorów XIX i XX wieku i Muzeum Murawiewa (utworzone w 1898 r.). Do pierwszej wojny światowej postęp prac porządkowych i ożywiona akcja wydawnicza dyktowane były względami politycznymi doboru materiałów przez Rosjan. Ostatnio, w 1990 r., został opublikowany w języku litewskim i rosyjskim pierwszy tom inwentarza pod red. D. Butenasa, z którego m.in. zostały zaczerpnięte wiadomości do Przewodnika po zbiorach rękopisów w Wilnie.

Z innych większych zespołów poloników w LPAH należy wymienić akta Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie (aneks 1). 24 inwentarze zawierają kilka tysięcy dokumentów, m.in. archiwum TPN (9477 jednostek archiwalnych), archiwum M. Brensztejna (ur. 1874 zm. 1938) 221 j. a. ; Archiwum Zawadzkich — 557 j. a.; W. Zahorskiego (ur. 1858, zm. 1927) - 64 j. a.; T. Zana (ur.1796 zm. 1855) - 61 j. a.; J. Kłosa (ur.1881 zm.1933)- 592 j. a.; A. Parczewskiego (ur. 1849 zm. 1939) 1139 j. a., i in.

Kopalnią wiedzy są wielotysięczne akta kościołów, klasztorów, cechów, sądów, dóbr etc. Około 30 rodów posiada zachowane wielotysięczne archiwalia (np. Ogińscy- 6887 j. inw., Radziwiłłowie 3354 j. inw., Platerowie - 2079 j. inw., Tyszkiewiczowie - 6703 j. inw.).

LPAH jest szczególnie atrakcyjnym źródłem do badań dla Polaków, bo stosunkowo niedawno został poszerzony dostęp do tych zbiorów, a sukcesywne opracowywanie przez archiwistów litewskich usprawnia dotarcie do wielomilionowych zbiorów dokumentów.

Do najbardziej eksploatowanych przez uczonych polskich instytucji należały dotychczas biblioteki Litewskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu Wileńskiego.

2. Biblioteka Wileńskiej Akademii Nauk (BLAN)

Szczególnie uprzywilejowana w okresie sowieckim była Biblioteka Akademii Nauk LSRR, obecnie nosząca nazwę BLAN. Otrzymywała ona najwięcej funduszy na gromadzenie i opracowanie zbiorów, dlatego posiada ona najbogatszy księgozbiór wielojęzyczny, sprowadzony z całego świata i najwięcej drukowanych katalogów, m.in. rękopisów.

BLAN powstała na bazie zbiorów Biblioteki Publicznej im. E. i E. Wróblewskich, utworzonej z fundacji mecenasa Tadeusza Wróblewskiego (ur. 1858 zm. 1925). Wybudował on dla biblioteki specjalny budynek, w którym do dzisiaj mieszczą się zbiory. Warunkiem fundatora było umiejscowienie zbiorów w Wilnie i ich niepodzielność. Ta fundacja przyciągnęła wiele innych darów prywatnych instytucji. Tu została m.in. przekazana po drugiej wojnie światowej biblioteka Synodu Ewangelicko-Reformowanego, sięgająca początkami XVI w.

Szczególnie cenne są w BLAN przechowywane tu dokumenty pergaminowe, zwłaszcza ze zbioru Kapituły Wileńskiej, oraz najstarsze - poczynając od XII w. (w sumie ponad 1400 j. inw.). Tu też zachowało się wiele tysięcy dokumentów dóbr ziemskich: np. akta majątków birżańskich liczą 1453 j. inw.; posiadłości żmudzkich - 12334 j. inw. Tu też można szukać dokumentów majątków klasztornych, kościelnych, biskupstw i arcybiskupstw (katolickich, kalwińskich, ewangelicko-reformowanych), cmentarza m.in. na Rossie i Bernardynów w Wilnie. W zbiorach biograficznych często pojawiają się nazwiska polskie i można trafić do dokumentów osobistości zasłużonych dla kultury polskiej, jak np. historyk M. Baliński (ur.1794 zm. 1864) - 45 j. inw.; historyk i bibliograf J. Bieliński (ur.1848 zm. 1928) - 148 j. inw.; matematyk i filozof J. Goluchowski (ur.1797 zm. 1858) — 176 j. inw.; prawnik Z. Jundziłł (ur.1879 zm. 1939) — 404 j. inw.; poeta L. Kondratowicz pseud. W. Syrokomla (ur.1823 zm. 1862) — 65 j. inw.; pisarz J. I. Kraszewski (ur.1812 zm. 1887) — 74 j. inw.; historyk literatury M. Kridl (ur.1882 zm. 1957) — 570 j. inw.; dokumenty Piłsudskich — 152 j. inw.; akta Romerów — 3934 j. inw.; Sapiehów — 5589 j. inw.; Tyszkiewiczów — 445 j. inw.; Zawadzkich — 482 j. inw. i wiele innych. W sumie jest blisko 200 zespołów tzw. zbiorów prywatnych. Ponadto kolekcja autografów liczy 2275 j. inw. (z lat 1770-1925).

Z najważniejszych katalogów litewskich należy wymienić inwentarze V. Abramoviciusa (dóbr ziemskich, wyd. 1963, oraz rękopisów XI-XX w. — opis 158 zespołów, wyd. 1963 r.), R. Jasasa ( dokumenty pergaminowe 1400 jedn. wyd. 1980), D. Labanaskiene (autografy — 2330 j. arch., wyd. 1989 r.) oraz stanowiący podstawę dla Przewodnika po zbiorach rękopisów w Wilnie spis E. Treiniene (291 zespołów, wyd. 1977).

BLAN posiada rozbudowany system kartotek rękopisów z opisami w języku litewskim, ogromny zbiór mikrofilmów (7000) sprowadzanych z całego świata. Rocznie korzysta ze zbiorów ponad 20000 czytelników (w 1992 r. — 24000 czytelników). Przemiany w strukturze Akademii Nauk po wyodrębnieniu Litwy zmniejszyły fundusze biblioteki. Ucierpiał na tym największy księgozbiór naukowy w Wilnie, którego uzupełnianie musiało zostać ograniczone, podobnie jak nowe nabytki, m.in. do kolekcji rękopisów. Waga materiałów przechowywanych w BLAN dla badań nad dziejami kultury i nauki polskiej pozostaje nadal niepodważalna, komplementarna do zbiorów LPAH oraz BUW.

3. Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego (BUW)

Zespoły rękopisów w BUW stanowią kopalnię wiedzy o rozwoju m.in. polskiego szkolnictwa w Wilnie i na Litwie. Znajdują się tutaj przede wszystkim dokumenty do dziejów uczelni, poczynając od założenia w 1578 r. akademii jezuickiej, zreformowanej w okresie Komisji Edukacji Naukowej (1773-1794) i znanej pod nazwą Akademii Wileńskiej, następnie Szkoły Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego (ponad 500 jednostek). Po trzecim rozbiorze Polski, gdy Wilno przypadło Rosji, akta zachowane w BUW odzwierciedlają akcję rusyfikacyjną i opór Polaków. Są tu zatem akta z okresu kuratorii księcia Adama Jerzego Czartoryskiego Cesarskiego Uniwersytetu w Wilnie (opisuje je drukowany katalog J. Lipskiego z 1926 r. ). Dokumentacja ograniczeń działalności, zwłaszcza represji Nowosilcowa po procesie Filomatów (147 jednostek inwentarzowych), obrazuje przyczyny zamknięcia uczelni w 1832 r. i likwidacji jego książnicy (zbiory wywiezione do Kijowa, Charkowa, Petersburga). W 1867 r. w miejsce tej biblioteki rząd carski utworzył Bibliotekę Publiczną w Wilnie z księgozbioru Muzeum Archeologicznego E. Tyszkiewicza i sekularyzowanych księgozbiorów klasztornych na Litwie. W 1892 r. dołączone zostało tu archiwum katedry w Wilnie, wiele skonfiskowanych książek i dokumentów polskich powstańców (m.in. Mariana Czapskiego, Teodora Narbutta), szkól i organizacji polskich. Zbiór rękopisów powiększył się wówczas znacznie. Najcenniejszą jego część stanowiły dokumenty polityczne i społeczne rozwoju Litwy, dzieje rozbiorów, materiały do sytuacji Kościoła katolickiego i innych wyznań. Powstał wówczas bardzo cenny zbiór pergaminów (dokumenty od XII w. — 700 poz. inw.), zbiór rękopisów cerkiewnosłowiańskich (od XI w.) — ok. 130000 rękopisów i autografów). Po ewakuacji Wilna w 1915 r. Rosjanie wywieźli najstarsze i najcenniejsze zbiory, większość bezpowrotnie. W 1919 r. władze polskie przekształciły pozostały w Wilnie księgozbiór w bibliotekę Publiczną i Uniwersytecką. Odbudowę zbiorów m.in. rękopisów przyspieszyły dary (m.in. prof. M. Zdziechowskiego, W. Horodyskiego, E. Makarskiego), napływające z całej Polski. Od 1935 r. został utworzony Ośrodek Dokumentacji Lelewelów, po przekazaniu do zbiorów brukselskiego księgozbioru Joachima Lelewela. W 1924 r. z inicjatywy prof. Alfonsa Parczewskiego zostało zawiązane Towarzystwo Przyjaciół Biblioteki, które znacznie przyczyniło się do pomnażania zbiorów. Po drugiej wojnie światowej, gdy biblioteka obsługiwała największą bibliotekę uczelni w Republice Litewskiej, częściowo wróciły do niej zagrabione przez Rosjan zbiory (część została przekazana do BLAN). Po wydzieleniu w 1967 r. Działu Rękopisów (82 zespoły) zaczęto je uzupełniać dokumentami z archiwów pracowników Uniwersytetu Wileńskiego (np. rękopisy ukończonych prac naukowych).

Dla badań poloników najcenniejsze są dokumenty z okresu przed drugą wojną światową, zwłaszcza dotyczące uczelni i szkól w Wilnie, oraz ich pracowników i wychowanków (z lat 1584-1864 — 519j. inw.); z lat 1919-1939 Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie — 416 j. inw.; kuratorium Czartoryskiego — 925 j. inw., etc.). Interesującym materiałem są też dokumenty dotyczące miasta Wilna (m.in. magistratu — 84 jedn. ew.; teatru — 41 jedn. inw.; drukarń — 550 jedn. ew.; redakcji czasopism i różnych towarzystw naukowo-oświatowych. Można tu też poszukiwać dokumentów majątkowych, sądowych, autografów etc. Największy jest zbiór biograficzny (ponad 160 zespołów), z przewagą jednak materiałów z okresu po drugiej wojnie światowej. Dla badań polskich większość przydatnych materiałów odnosi się do profesorów i wychowanków uniwersytetu do polowy XIX w. (np. M. Bobrowski (1784-1848), Jocherowie, ród Karpiów, Sapiehów, J. Śniadecki (1756-1830), względnie do okresu Uniwersytetu Stefana Batorego (np. M. Zdziechowski (1861-1938).

BUW jest miejscem najpowszechniej znanym uczonym polskim i tam przede wszystkim kierują kwerendy (w 1992 r. — blisko 20 000 czytelników). Należy jednak pamiętać, że nawet poszukiwania materiałów o Uniwersytecie w Wilnie trzeba kontrolnie sprawdzać w BLAN oraz LPAH. Nie można też zapominać o zasobie LBN.

4. Litewska Biblioteka Narodowa Im. Martynasa Mażvydasa (LBN)

LBN, choć założona dopiero w 1919 r., dzisiaj stanowi jeden z najpoważniejszych zbiorów lituaników w Wilnie. Przeniesiona tu została z Kowna w 1963 r. do specjalnie wybudowanego gmachu i odtąd zaczęła prowadzić wielostronną działalność na miarę obowiązków statutowych biblioteki narodowej, najpierw Republiki Litewskiej SSR, obecnie Państwa Litewskiego. W 1989 r. otrzymała imię autora pierwszej książki w języku litewskim, wydanej w 1547 r. — Martynasa Mażvydo.

Dział specjalny zbiorów powstał dopiero w 1963 r. Oddział rękopisów obejmuje ok. 66000 jednostek. Jest to więc zbiór najmniejszy z dotychczas omawianych. Znajduje się w nim jednak wiele ciekawych i przydatnych dla badań poloników, jak: autografy wybitnych osobistości (109 zespołów, m.in. dotyczące Grużewskich, Kossakowskich, Oskara Miłosza, Nagórskich, Platerów i innych); dokumenty historyczne XIV wieku (148 pergaminów, dokumenty tzw. Małej Litwy XVII-XIX wieku — 1107 jedn. ew.); zbiory kościelne różnych wyznań, największy Synodu Ewangelicko-Reformowanego Litwy (2019 jedn. inw.); zbiory dokumentów dóbr ziemskich, towarzystw i innych organizacji, fotografie etc. Ze względu na stale dopełnianie zbiorów LBN a w tym i rękopisów, mogą tu przybyć jeszcze inne materiały interesujące dla badaczy polskiej kultury. Część nie została jeszcze wykazana w drukowanych katalogach, np. dokumenty związane z Antonim Wiwulskim, znanym autorem pomnika na Trzykrzyskiej Górze w Wilnie w 1915 roku, a też i twórcy projektu pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie.

Z LBN korzysta rocznie około 20000 czytelników, jest też ona potentatem w udzielaniu odpowiedzi na kwerendy krajowe i zagraniczne (w 1992 r. ok. półtora miliona). LBN organizuje ważne imprezy naukowo-kulturalne o charakterze prestiżowym. W 1993 r. tutaj odbyła się np. wielka wystawa polskiej książki współczesnej, zwłaszcza naukowej (4-13 czerwca).

Katalogi rękopisów są sukcesywnie publikowane, głównie przez J. Zebryte (w 1984 r. opis 162 zespołów będący podstawą informacji w Przewodniku po zbiorach rękopisów w Wilnie, w 1989 r. opis 150 zespołów biograficznych). Komputeryzacja LBN i plany kierowania i kreowania litewskiego systemu informacji naukowej przez dyrektora LBN Vladasa Bulavasa wspólnie z innymi bibliotekami Wilna rokują nadzieję na dalsze przyspieszenie i usprawnienie dostępu m.in. do materiałów źródłowych dla badań naukowych.

Zakończenie

W Przewodniku po zbiorach rękopisów w Wilnie obok scalonej informacji o zasobach czterech głównych instytucji: LPAH, BLAN, BUW i LBN, czyli 1500 zespołach rękopisów, w aneksie umieszczono materiały dotyczące szkolnictwa w Wilnie: 60 jednostek archiwalnych. Sygnalizują one jeszcze jedną potężną bazę do badań naukowych, czyli Litewskie Państwowe Archiwum Akt Nowych. Zawiera ono akta majątkowe z okresu międzywojennego i po drugiej wojnie światowej, oraz inne dokumenty związane z zarządzaniem, oświatą, handlem, rolnictwem i leśnictwem, kulturą i nauką, finansami i ubezpieczeniami, ochroną zdrowia i opieką socjalną, prawem, transportem i łącznością, planowaniem i statystyką, zasobami i gospodarką komunalną, budownictwem i architekturą, usługami, stowarzyszeniami, związkami i organizacjami. Wymienione tematy odpowiadają sukcesywnie publikowanym spisom dokumentów tego wielomilionowego archiwum (1974-89). Aktualnie zasoby tego archiwum służą reprywatyzacji i personel jest całkowicie pochłonięty funkcjami usługowymi. Uporządkowanie zbiorów pozwoli na stworzenie bardzo ciekawego warsztatu do badań naukowych nad losami własności dóbr ziemskich i miejskich oraz systemem funkcjonowania Litwy w XX w.

W przyszłości należy też pamiętać o przygotowaniu informacji o rękopisach w Muzeum Historii i Etnografii Litwy w Wilnie. Znajdują się tam zabytki sztuki (malarstwo, rzeźba, grafiki, rzemiosło artystyczne i in.) oraz dokumenty i księgi oraz czasopisma ilustrujące rozwój polskiej kultury. Istnienie tylko rękopiśmiennych katalogów kartkowych ogranicza dostęp do materiałów. Taka sama jest sytuacja w innych bibliotekach na terenie Wilna oraz np. w zbiorze dotyczącym oświaty, mieszczącym się przy Głównym Zarządzie Archiwów (tzw. archiwum literatury i sztuki), na pewno ciekawym dla badaczy polskiej przeszłości i polskich wpływów na Litwie.

Opracowanie mniejszych zbiorów rękopiśmiennych w Wilnie, zasobów w Kownie i ważniejszych miastach Litwy, dotarcie do archiwów kościelnych, zebranie materiałów z Litewskiego Państwowego Archiwum Akt Nowych — to prace wymagające długoletniego planu i konsekwentnej realizacji. Nagrodą będzie na pewno odnalezienie rewelacyjnych materiałów do badań naukowych, m.in. poloników. Potrzeby społeczne w tym zakresie są duże. Sygnałem są prace amerykanki Patrycji Kennedy Grimsted, która w 1981 r. opublikowała w New Jersey ogólne omówienie zasobów archiwalnych w Rosji i w 1991 r. przy pomocy szwajcarskiej firmy wydała ciąg dalszy (seria nr 2: Estonia, Latvia, Lithuania and Belorussia). Postęp w komputeryzacji informacji o zbiorach czyni coraz realniejsze objęcie nią zasobów m.in. całej Litwy.

Przewodnik po zbiorach rękopisów w Wilnie jest pierwszą w okresie powojennym próbą scalenia informacji o 1560 zespołach. Równolegle opracowana baza komputerowa, znajdująca się w Katedrze Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie otwiera nowe możliwości uzyskania odpowiedzi na kwerendy i ułatwienia badań naukowych. W przyszłości powinny by do niej zostać dołączone wiadomości o innych polonikach zachowanych w Wilnie i na Litwie, a także o polskich proweniencjach na książkach w bibliotekach (np. księgi należące do króla Zygmunta Augusta, Sapiehów, Paców, Chreptowiczów, Giedroyćów, Lelewelów i innych dostojników świeckich oraz duchownych). Te znaki własnościowe i inne zapisy poświadczają rozwój polskiej kultury umysłowej w Litwie. Materiałów tych jest dużo, poczynając od XVI wieku, jak to ujawniła urządzona w 1993 r. w Bibliotece Uniwersytetu Wileńskiego wystawa z okazji Tygodnia Kultury Polskiej. Podobnymi poszukiwaniami należałoby objąć zbiory rycin, kartografa, muzykalia, dokumenty życia społecznego a także świadectwa czytelnictwa książki polskiej.