Licząca 106 lat Stacja Naukowa, jest dziś jedną z najstarszych polskich placówek we Francji. Związana ściśle z losami Kraju i Emigracji, dzieliła ich sukcesy i klęski, ulegając — na ogół nie z własnej woli — różnym przekształceniom. Początkowo jako Stacja krakowskiej Akademii Umiejętności, w 1919 r. była już Stacją Polskiej Akademii Umiejętności, w roku 1946 przyjęła nazwę Polskiego Ośrodka Naukowego (Centre Polonais de Recherches Scientifiques de Paris), by w końcu, od roku 1961, stać się Stacją Naukową Polskiej Akademii Nauk (Centre Scientifique de l’Académie Polonaise des Sciences).

I. Rys historyczny

Powołana do życia w wyniku porozumienia zawartego między Towarzystwem Historyczno-Literackim w Paryżu i krakowską Akademią Umiejętności, miała początkowo za zadanie — jak pisano w dokumentach oficjalnych[1] — utrzymanie Biblioteki Polskiej, zarządzanie nią i jej rozwój. Ponadto winna ona służyć za pośrednika między ruchem naukowo—literackim na Zachodzie, a pracami na temże polu w Polsce, ułatwiać polskim uczonym przybywającym z kraju prowadzenie studiów w Paryżu, ułatwiać uczonym francuskim nawiązywanie i rozwój stosunków naukowych z Akademią i ze światem naukowym słowiańskim. Uroczysta inauguracja działalności odbyła się 3 maja 1893 r. w gmachu przekazanej równocześnie na własność Akademii Umiejętności Biblioteki Polskiej.

W początkowym okresie władze Stacji, a więc jej Komitet Miejscowy oraz delegat Akademii, opierały się prawie wyłącznie na dawnych członkach Towarzystwa Historyczno—Literackiego. Tak więc pierwszym przewodniczącym Komitetu został książę Władysław Czartoryski, zaś jego sekretarzem (a później delegatem Akademii) — Władysław Mickiewicz.

Odzyskanie przez Polskę niepodległości i przekształcenie w 1919 r. Akademii Umiejętności w Polską Akademię Umiejętności, z dnia na dzień podniosło rangę Stacji, która z tą chwilą stała się placówką reprezentującą już nie tylko regionalny, galicyjski ośrodek naukowy, lecz całą naukę polską. Zmiana ta miała wszelako charakter formalny, gdyż istotny wpływ nowej sytuacji na funkcjonowanie paryskiej placówki rozłożył się na kilka lat, przynajmniej do roku 1926. Nowe perspektywy stworzyło zawarcie polsko-francuskiej umowy o współpracy intelektualnej (1923) i rozwijająca się wymiana stypendialna między obu krajami. Symboliczną zapowiedzią nadejścia nowego okresu w życiu Stacji stało się powołanie na stanowisko delegata PAU po śmierci Władysława Mickiewicza (1926) po raz pierwszy kandydata z kraju. Okres ten charakteryzował się znacznie wyraźniejszym niż dotąd zaangażowaniem instytucji krajowych w funkcjonowanie i rozwój tej placówki. Równocześnie władze krajowe rozpoczęły realizację innych inicjatyw naukowych i kulturalnych nad Sekwaną. Tak na przykład, w paryskim Instytucie Studiów Słowiańskich utworzono Sekcję Polską (1924), niezależnie od Stacji powołano urząd delegata Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego do spraw Naukowych we Francji (1926). Został nim Zygmunt Zaleski — człowiek w tym okresie ogromnie zasłużony dla organizacji lektoratów języka polskiego przy francuskich uniwersytetach prowincjonalnych i szeroko rozumianej współpracy naukowej. W tym samym czasie (1925) w Warszawie powstał Instytut Francuski.

Stosunki polsko-francuskie w wielu dziedzinach wchodziły w nowy etap. Warszawa przywiązywała do nich dużą wagę. Realizowano własne koncepcje, których istotnym elementem stał się ośrodek przy 6, quai d’Orléans.

Po przeprowadzeniu gruntownej renowacji gmachu Biblioteki Polskiej (1926-1929), z rozmachem zajęto się jej skarbami — inwentaryzacją, katalogowaniem i zabezpieczaniem rękopisów. Równocześnie zbiory te, wraz z książkami, udostępniano coraz liczniejszym badaczom, organizowano wystawy sztuk plastycznych, rozwijano działalność odczytową. Franciszek Pu-łaski — drugi, obok Zaleskiego, wybitny reorganizator Stacji Naukowej i Biblioteki — przygotował projekt powołania przy 6, quai d’Orléans Centrum studiów Polskich. W 1934 r., w porozumieniu z PAU i MSZ, projekt ten został zrealizowany.

Wykładowcami Centrum byli uczeni francuscy, wielcy przyjaciele naszego kraju — Paul Cazin, gen. Louis Faury i prof. Henri de Montfort. Aczkolwiek wykłady te — zgodnie z projektem — nie miały posiadać „charakteru pedagogicznego”, a być jedynie „wolnymi kursami”, to jednak stanowiły zaczątek instytutu badań nad kulturą polską. Szybko rosła liczba studentów, powoływano nowe katedry (w 1936 działały już trzy). Podjęto inicjatywy wydawnicze — roczniki «Centre d’Études Polonaises de Paris», serię «Centre d’Études Polonaises Mémoires» oraz prace indywidualne wykładowców i współpracowników.

Skupiając w swych murach cztery duże instytucje — Stację Naukową Polskiej Akademii Umiejętności, Bibliotekę, Muzeum Adama Mickiewicza oraz Ośrodek Studiów Polskich — Biblioteka Polska stała się największą zagraniczną placówką naukową, dokumentacyjną i kulturalną w Paryżu i równocześnie największą tego rodzaju polską placówką za granicą.

Wybuch wojny przekreślił dotychczasowe osiągnięcia i plany rozwoju, zmuszając dyrektora Biblioteki, Franciszka Pułaskiego, do zawieszenia normalnej działalności i ewakuacji najcenniejszych zbiorów. Działania te nie zapobiegły jednak wywiezieniu przez niemieckich okupantów wielu skrzyń książek i archiwaliów oraz dewastacji budynków. Sprawy te, jak również kwestia wznowienia działalności naukowej i dydaktycznej oraz ułożenia stosunków z PAU po wyzwoleniu Paryża w sierpniu 1944 r., stały się dla dyrektora Pułaskiego najpilniejszymi do rozwiązania. Borykając się z brakiem środków i niejasną perspektywą co do dalszego funkcjonowania, z końcem 1944 r. zorganizowano pierwsze publiczne odczyty, ale w wymiarze skromniejszym niż przed wojną. Działalność dydaktyczną Ośrodka Studiów Polskich od roku akademickiego 1945/1946 przeniesiono do Instytutu Katolickiego, do świeżo powołanej tam sekcji polskiej.

Ponieważ sytuacja polityczna w Polsce budziła coraz większy niepokój emigracji, formalne więzy Biblioteki z Polską stawały się coraz bardziej problematyczne. Reaktywowano Towarzystwo Historyczno-Literackie, które ponownie, jak w XIX w., miało stanąć na straży nietykalności zbiorów Biblioteki. Przybyły w marcu 1946 r. do Paryża nowy delegat PAU, romanista, profesor Uniwersytetu Warszawskiego Stanisław Wędkiewicz, nie był w stanie przezwyciężyć obaw emigracji, wobec tego Akademia, na swym Walnym Zgromadzeniu w dniu 18 czerwca 1946 r. w Krakowie, podjęła uchwałę o rozdzieleniu Stacji Naukowej i Biblioteki Polskiej. Franciszek Pułaski formalnie nadal pozostawał delegatem PAU przy Bibliotece, Stanisław Wędkiewicz — delegatem przy Stacji i jej kierownikiem. Takie rozwiązanie w zaistniałej sytuacji okazało się nieuniknione. Biblioteka powróciła do dawnej formuły egzystencji, dla Stacji rozpoczęła się zupełnie nowa epoka. Konwencja polsko-francuska z 1947 r. O współpracy intelektualnej formalnie potwierdzała fakt istnienia Stacji Naukowej w Paryżu — jako Polskiego Ośrodka Naukowego (Centre Polonais de Recherches Scientifiques de Paris).

Pilną sprawą stało się znalezienie lokalu. W gmachu Biblioteki przy 6, quai d’Orléans wciąż część pomieszczeń nie mogła zostać, z braku środków, odbudowana. Prof. Wędkiewicz zamieszkał więc w hotelu „Cusset” przy ul. Richelieu 95, następnie wynajął dwa pokoje w gmachu Banku Polskiego przy ul. Taitbout 23, wreszcie — formalnie od 1 czerwca 1949 r. — cztery pomieszczenia w budynku przy ul. Lauriston 74. W 1958 r. Ambasada PRL w Paryżu przekazała Stacji w użytkowanie cały budynek przy Lauriston.

Prof. Wędkiewicz budował nową Stację nieomal od podstaw. Kierując placówką w najtrudniejszym okresie jej powojennej historii, w miarę skromnych sił i środków, organizował między innymi pomoc naukową dla kraju, przeprowadzał ekspertyzy, kwerendy biblioteczne i co bardzo ważne — gromadził polonica (książki i różnego rodzaju dokumentację).

Bogata historia tej placówki była być może dla niej w okresie powojennym nawet pewnym ciężarem. W obecnej dobie jednak, kiedy nie ma już żadnych politycznych powodów, by tę historię traktować instrumentalnie i selektywnie — wydaje się, że powinna ona być w codziennej działalności Stacji swego rodzaju zobowiązaniem. Byłoby rzeczą niezrozumiałą, gdyby instytucja, tkwiąca tak głęboko swymi korzeniami w emigracji, odwracała się od niej. I tak na szczęście nie robi. Będąc dzisiaj formalnie ośrodkiem Polskiej Akademii Nauk — faktycznie pełni rolę pomocniczo-naukową zarówno dla wszystkich instytucji badawczych i badawczo-dydaktycznych w Polsce, jak i dla wielu instytucji i organizacji emigracyjnych.

To prawda, że Stacja nie jest instytutem naukowym sensu stricto, wobec tego sama badań — a więc i badań nad emigracją — w zasadzie nie prowadzi. Nie przeszkadza to jej jednak w podejmowaniu inicjatyw promujących i wspierających te badania. Jest to tym łatwiejsze, że rzeczywiście dysponuje ona warunkami i różnymi środkami, pozwalającymi na tego rodzaju działalność.

II. Inicjatywy badawcze, archiwalno—wydawnicze i konsultacje

Od początku lat 1990 Stacja utrzymuje bliskie i regularne kontakty z Instytutem Literackim („Kultura”) Jerzego Giedroycia. Czasami kontakty te przybierają kształty konkretnych projektów. Jednym z nich była inicjatywa poprzedniego dyrektora Stacji, prof. Jerzego Borejszy, który w sposób istotny pomógł w opracowaniu planu wielotomowej edycji archiwum „Kultury” w wydawnictwie „Czytelnik”. Seria, zapoczątkowana w 1994 r. tomem Korespondencji Witolda Gombrowicza z Jerzym Giedroyciem, jest kontynuowana po dziś dzień. Następnie ukazały się: Autobiografia na cztery ręce J. Giedroycia w opracowaniu Krzysztofa Pomiana oraz korespondencje z Konstantym Jeleńskim, Andrzejem Bobkowskim i Jerzym Stempowskim. Na marginesie warto również nadmienić, że Stacja miała istotny udział w organizacji uroczystości nadania Redaktorowi Giedroyciowi kilku doktoratów honoris causa. O ile jeszcze w roku 1994, w przypadku Uniwersytetu Wileńskiego, sprawa się nie powiodła, to cztery lata później podobne uroczystości przy 74, rue Lauriston udało się już zrealizować. Były to doktoraty Uniwersytetów: Wrocławskiego i w Białymstoku oraz Warszawskiego (ten ostatni — w Bibliotece Polskiej).

Z innych tego rodzaju inicjatyw na uwagę zasługuje opublikowanie w kraju, w opracowaniu Piotra Daszkiewicza, tekstu Jean Emmanuela Gilberta, francuskiego uczonego i podróżnika z XVIII wieku na temat Wielkiego Księstwa Litewskiego. W tym przypadku rola Stacji ograniczyła się do znalezienia wydawcy i pośrednictwa w kontaktach z nim. Innym razem pracownicy Stacji (J. W. Borejsza i Ewa Bieńkowska) napisali recenzje wydawnicze książki François Rosseta L’Arbre de Cracovie. Essai sur le „mythe” polonais dans les lettres françaises 1572-1896 z myślą o przyszłym wydawcy (ukazała się w 1996 r. w paryskim wydawnictwie «Imago»). Z kolei prof. Jerzy Kolendo z Uniwersytetu Warszawskiego uzyskał (także nie bez udziału Stacji) m.in. z Ambasady RP w Algierii oraz z francuskich archiwów departamentalnych materiały do biografii zapomnianego polsko-francuskiego archeologa i filologa klasycznego Justa Wierzeyskiego (1835-1918), który położył wielkie zasługi dla organizacji algierskiej służby konserwacji starożytności. Materiały te stały się podstawą osobnej rozprawy (Warszawa 1997).

W pierwszej połowie lat 1990 Stacja, z pomocą Fundacji Upowszechniania Nauki w Warszawie, rozpoczęła działania zmierzające do opublikowania spuścizny Piotra i Marii Curie, obejmującej korespondencję i notatki prywatne, których liczbę określa się na kilkadziesiąt tysięcy pozycji. Na zlecenie Stacji specjaliści z zewnątrz wykonali rozmaite ekspertyzy. Zamierzano stworzyć zespół, który byłby kompetentny to wielotomowe wydawnictwo opracować. Prowadzono rozliczne rozmowy z Uniwersytetem Pierre et Marie Curie, z Muzeum Curie w Paryżu, z CNRS oraz ze Stowarzyszeniem Curie i Joliot-Curie. Przygotowano wstępne umowy ze znanym francuskim wydawnictwem naukowym w sprawie ewentualnej publikacji (1500-2000 stron maszynopisu). W wyniku interwencji rodziny — spadkobierców Marii Skłodowskiej-Curie — dalszych prac nad publikacją jednak zaniechano. W tym samym okresie Stacja, we współpracy z attaché ds. naukowych Ambasady RP w Paryżu i na zlecenie Ośrodka Przetwarzania Danych PAN w Warszawie, gromadziła z terenu Francji materiały do publikacji Uczeni polscy za granicą. Wynikiem tej akcji był piąty tom Informatora Nauki Polskiej za rok 1995/1996.

Od roku 1992 pracownicy Stacji kilkakrotnie udzielali konsultacji i różnego rodzaju pomocy polskim ekipom telewizyjnym w realizacji konkretnych programów dokumentalnych. I tak na przykład powstały filmy o Szkole Polskiej na Batignolles, o Stacji na ulicy Lauriston, o grobach polskich w Paryżu i Montmorency.

Jako placówka Polskiej Akademii Nauk, Stacja uczestniczy w pracach różnych polsko-francuskich komitetów. Tak było w przypadku Komitetu Obchodów dwusetnej rocznicy urodzin Adama Mickiewicza. Powołany w listopadzie 1996 r. i złożony z przedstawicieli uniwersytetów Paris I, Paris IV, Nancy II, Instytutu Języków i Kultury Wschodniej (INALCO), Biblioteki Polskiej, Instytutu Polskiego oraz College de France, wziął na siebie zadanie organizacji obchodów mickiewiczowskiej rocznicy we Francji, a przede wszystkim międzynarodowego kolokwium „Mickiewicz—Francja—Europa”, które odbyło się w listopadzie 1998 w Collège de France w Paryżu oraz wystawy pod tym samym tytułem i w tym samym czasie w salach Bibliothèque de France. Niejako na marginesie tych obchodów, w grudniu tr. w sali konferencyjnej przy 74, rue Lauriston odbyło się przedstawienie Dziadów w adaptacji i reżyserii Elżbiety Czerczuk, w scenografii Zofii Panasiuk. Przedstawienie, wykonane przez aktorów francuskich i polskich, przyciągnęło liczną publiczność i zostało wysoko ocenione przez recenzentów.

Mniej więcej w tym samym okresie (1997) dyrektor Stacji, prof. Henryk Ratajczak zawiązał z władzami Uniwersytetu Piotra i Marii Curie w Paryżu mini-komitet obchodów 100 rocznicy odkrycia polonu i radu, który miał się zająć organizacją wspólnej konferencji oraz kilku pomniejszych imprez o charakterze historycznym. Niejako symbolicznym zamknięciem tego cyklu imprez był wykład prof. Józefa Hurwica, z udziałem wnuczki Marii Skłodowskiej-Curie prof. Hélène Langevin-Joliot, poświęcony sylwetce uczonej.

III. Biblioteka Stacji — księgozbiór i archiwum

Zapleczem w działalności naukowo-informacyjnej Stacji jest biblioteka. Jej tworzenie rozpoczęto — nieomal od podstaw — już w roku 1947. W następnych latach kilkakrotnie była reorganizowana i porządkowana, po czym wysyłano kolejną partię zbiorów do kraju. Tak było na przykład w 1971 r., kiedy do Biblioteki PAN w Kórniku trafiły cenne polonica, między innymi druki Wielkiej Emigracji gromadzone w latach 1950 i 1960 przez prof. Wędkiewicza. Polityka ta dowodziła z jednej strony, że Stacja Naukowa, pozbawiona swego naturalnego środowiska, jakim była dla niej przecież Biblioteka Polska, znalazła się jak gdyby w próżni. Z drugiej strony natomiast wydawało się, że władze Akademii (PAU, a następnie PAN), od samego początku istnienia Stacji w jej nowym kształcie po 1946 r., nie posiadały odpowiednich funduszy, bądź też nie potrafiły określić wizji i miejsca biblioteki w swej paryskiej placówce. Wyraźny przełom w tej dziedzinie nastąpił dopiero po roku 1991. Od tego też czasu systematycznie wzrasta rola tej sfery działalności Stacji.

Dzisiaj biblioteka bazuje na zbiorach, których gromadzenie wznowiono w końcu lat 1970. Obecnie liczy około 12 000 woluminów książek, czasopism naukowych i innego typu periodyków (łącznie około 150 tytułów) polskich, francuskich i innych. Główne kierunki zainteresowań biblioteki, to szeroko rozumiana informacja naukowa, informacja o Polsce współczesnej i miejscu naszego kraju w Europie; to nauki społeczne, historia, ekonomia i prawo, ze szczególnym uwzględnieniem przemian zachodzących w Polsce; to wreszcie szeroko pojmowane stosunki polsko-francuskie. Specjalne miejsce w księgozbiorze Stacji zajmują współczesne polonica. Są to bieżące publikacje, ukazujące się we Francji na tematy polskie oraz francuskie tłumaczenia polskiej literatury pięknej i naukowej. Można w tym księgozbiorze znaleźć również rzadkie dzisiaj egzemplarze książek i broszur, jakie w latach 1980 wydawano we Francji i Anglii o sprawach polskich.

Książki biblioteki Stacji (w tym również wspomniane polonica), pochodzą głównie z zakupów, ale również i z darów od osób prywatnych (np. uczonych polskiego pochodzenia pracujących we Francji) oraz instytucji. Niektóre z darów pochodzą od samych autorów, którzy przysyłając nadbitki własnych artykułów, przyczyniają się do tworzenia osobnych kolekcji. Tak jest m. in. w przypadku profesorów Marka Edmonda, Henryka Kocója i Jerzego Monda.

Gośćmi czytelni biblioteki bywają przebywający w Paryżu na stypendiach i stażach pracownicy krajowych instytucji badawczych, Francuzi i obcokrajowcy interesujący się problematyką polską, bądź poszukujący kontaktów z odpowiednimi ośrodkami w Polsce; są wśród nich także dziennikarze, przygotowujący artykuły prasowe, audycje radiowe lub telewizyjne o sprawach polskich. Ważną grupę czytelników stanowią studenci paryskich (a czasem i prowincjonalnych) uczelni — często polskiego pochodzenia — którzy podjęli się pracy nad tematami z historii, literatury, prawa oraz problematyki gospodarczej i związanej z integracją naszego kraju z Unią Europejską.

Biblioteka Stacji PAN współpracuje praktycznie ze wszystkimi polskimi ośrodkami naukowymi i kulturalnymi w regionie paryskim oraz francuskimi, zajmującymi się problematyką polską i środkowo-wschodnio-europejską. Choć stosunkowo nieduża, biblioteka ta ma szanse stać się w niedługim czasie nowoczesnym ośrodkiem informacji o Polsce współczesnej.

Stacja w zasadzie nie gromadzi archiwaliów, gdyż nie ma ku temu warunków. Pewne zbiory jednak przechowuje. Są to przede wszystkich materiały bieżące, dotyczące całej powojennej działalności tej instytucji. Ale jest tam również francuska dokumentacja prasowa o Polsce, przekazana przez Ośrodek Kultury Polskiej na Sorbonie w depozyt. Gromadzone w latach 19701980 wycinki z francuskiej prasy, stanowią cenną kolekcję na bieżąco rejestrowanych informacji i opinii o polskiej kulturze, historii, sztuce i literaturze, ale także o sprawach politycznych, gospodarczych i życiu codziennym. W skład depozytu wchodzą ponadto inwentarze poloniców przechowywanych w archiwach i bibliotekach Francji. Owocem kwerend prowadzonych od lat 1970 przez Ośrodek Kultury Polskiej na Sorbonie są starannie wypełnione karty inwentarza, zawierające dokładne opisy zbiorów Archiwów Narodowych, Instytutu Francji, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, paryskiej Prefektury Policji, wybranych departamentów, Bibliothèque Nationale, Biblioteki Polskiej i innych.

Z innych nabytków Archiwum Stacji godny uwagi jest względnie bogaty zbiór krajowych podziemnych druków ulotnych oraz emigracyjnych z okresu stanu wojennego i kilku lat następnych. Ośrodek PAN kolekcję tę otrzymał od Aleksandra Smolara.

IV. Losy polskich archiwów i księgozbiorów

Stacja nie prowadzi żadnej specjalnej akcji gromadzenia archiwaliów. Zdarza się jednak, że przyjmuje je do własnych zbiorów, bądź udziela pomocy w przekazaniu konkretnemu adresatowi w kraju. W latach 1992-1999 na przykład zorganizowano ponad 20 transportów książek bądź archiwaliów, pochodzących z rąk prywatnych lub instytucji, a przeznaczonych dla bibliotek w Polsce. Adresatami takich przesyłek bywały między innymi Biblioteka Narodowa w Warszawie oraz Biblioteki Uniwersyteckie w Opolu i Wrocławiu.

Wśród tego rodzaju spraw kilka wydaje się szczególnie interesujących. Na przykład losy Archiwum Paula Cazina. W początku lat 1990, z inicjatywy Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego i w porozumieniu z dyrektorem paryskiej Stacji Naukowej, nawiązano kontakt ze spadkobiercami Cazina, a dokładnie z jego dwiema córkami. Po długotrwałych negocjacjach, w 1993 r. zakupiono archiwum słynnego tłumacza literatury polskiej. Koszta transakcji wspólnie pokryli Uniwersytet i Stacja.

Rękopisy zostały wstępnie w paryskiej Stacji PAN uporządkowane i skopiowane. W lutym 1996 r. dziesięć pokaźnych rozmiarów kartonów zostało przewiezionych do Warszawy i przekazanych Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza. Cała „operacja” miała swój ciąg dalszy. Odbyły się mianowicie już trzy spotkania historyków literatury i polonistów, bazujących na opisywanych rękopisach. Pierwsze miało miejsce jeszcze w Stacji PAN w Paryżu (czerwiec 1995), drugie — w Instytucie Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego (grudzień 1995). Ukoronowaniem zaś tych prac stało się międzynarodowe kolokwium w Dijon i Autin, zorganizowane w listopadzie 1997 r. przez Uniwersytet w Dijon, a sponsorowane przez Radę Regionalną Burgundii, która trochę dzięki polskim badaczom odkryła w Cazinie swojego regionalnego bohatera. Do dzisiaj ukazały się trzy książki z materiałami przygotowanymi na wspomniane konferencje i niejako na ich marginesie.

W 1994 r. Dział Rękopisów Biblioteki Narodowej w Warszawie, dzięki inicjatywie i współpracy Stacji, otrzymał inne archiwum — Stanisławy Sowińskiej. Sprawa tego archiwum, zawierającego cenne materiały do dziejów ruchu komunistycznego w Polsce pod okupacją hitlerowską, stała się również okazją do realizacji przez Telewizję Polską filmu dokumentalnego w cyklu Rewizja Nadzwyczajna.

Siedem lat temu zmarła w Paryżu socjolog i profesor uczelni francuskich Janina-Markiewicz-Lagneau. Pozostawiła rozmaite „papiery” — korespondencję (zarówno prywatną, jak i w sprawach naukowych), notatki oraz rękopisy własnych prac. Przejęty wraz z archiwum księgozbiór zmarłej uczonej, nie miał jednak specjalnej wartości, gdyż były to głównie francuskie i amerykańskie publikacje z dziedziny socjologii z lat 1960-1970. Książki te i czasopisma fachowe w części zostały włączone do zbiorów biblioteki Stacji, w części zaś przekazane zainteresowanym bibliotekom w kraju. Archiwum, przejrzane na razie pobieżnie, również chyba nie przedstawia specjalnej wartości historycznej i naukowej. Ale czy można go było go nie przyjąć?

V. Współpraca z instytucjami emigracyjnymi

O czym częściowo już wspomniano, współpraca z instytucjami emigracyjnymi jest w mijającej dekadzie codziennością Stacji. Współpraca ta przybiera najrozmaitsze formy i dotyczy wielu spraw. Partnerami placówki przy ul. Lauriston są wszystkie najważniejsze polskie instytucje w regionie paryskim (wymienione tu w porządku alfabetycznym): Biblioteka Polska, Instytut Literacki w Maisons-Laffitte („Kultura”), Instytut Polski, Ośrodek Kultury Polskiej na Sorbonie, paryski Zakład Biografistyki Polonijnej Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie. Wiele spraw łączy Stację również ze stowarzyszeniami polsko-francuskimi, międzynarodowymi i polskimi, jak na przykład (także w kolejności alfabetycznej): Europejskie Stowarzyszenie Wymiany Kulturalnej ARTEC, Stowarzyszenie Architektów Polskich, Stowarzyszenie Inżynierów Polskich, Stowarzyszenie Kombatantów Polskich, Stowarzyszenie Lekarzy Polskich, Stowarzyszenie Polskich Artystów Muzyków, Stowarzyszenie Studiów Polskich we Francji, Towarzystwo Historyczno-Literackie, Związek Artystów Polskich we Francji.

Najczęściej praktykowaną formą współpracy jest wspólna organizacja i firmowanie konferencji naukowych i imprez o charakterze kulturalnym. W minionych latach na przykład, pod szyldem Towarzystwa Historyczno-Literackiego, Biblioteki Polskiej i Stacji przy 6 quai d’Orléans odbyło się spotkanie z ministrem edukacji narodowej prof. Mirosławem Handke, który omówił założenia i przygotowania do realizacji reformy szkolnictwa w Polsce (24 marca 1998). Innym razem (2 września 1998) przewodniczący Komitetu Badań Naukowych prof. Andrzej Wiszniewski, wygłosił odczyt na temat Polska nauka od Chicago do Tobolska. Wieczór ten, zorganizowany w Stacji PAN przy współpracy z Konsulem Generalnym RP w Paryżu Janem Michałowskim i dyrektorem Zakładu Biografistyki Polonijnej w Paryżu prof. Zbigniewem Judyckim, był połączony z uroczystością wręczenia Dyplomów Honorowych KBN zasłużonym dla nauki i kultury Polakom pracującym i mieszkającym we Francji.

Paryska Stacja jest jedną z czterech — obok rzymskiej, wiedeńskiej i niedawno powstałej w Moskwie — placówek zagranicznych PAN. Służąc uczonym z kraju, kierując swoje inicjatywy naukowe i kulturalne do różnych środowisk francuskich, polsko-francuskich i emigracyjnych, sprzyjając współpracy naukowej między Polską i Francją, wreszcie — będąc jedną z forpoczt wpływających w jakiejś mierze na wizerunek Polski zagranicą — Stacja ta wypełnia misję, zapisaną już w statucie założycielskim 106 lat temu i wielekroć powtarzaną w późniejszych tego rodzaju dokumentach — misję reprezentacji nauki i kultury polskiej we Francji i Europie Zachodniej. Współpraca Stacji — placówki formalnie związanej z krajem — z instytucjami i organizacjami polskimi we Francji jest ważna z wielu powodów, ale na pewno również dlatego, że ukazuje naturalną wspólnotę interesów Kraju i Emigracji, tworząc — może jeszcze w skromnym wymiarze, lecz przecież faktycznie — swego rodzaju polskie lobby nad Sekwaną.