Skip to main content

Szlak 2. Korpusu Polskiego i pierwsze kroki jego żołnierzy na obczyźnie [1]

Referat zgłoszony na XXXVI sesję Stałej Konfrencji MABPZ - Rzym 2014 r.

Szlak 2. Korpusu Polskiego i pierwsze kroki jego żołnierzy na obczyźnie [1]

Referat zgłoszony na XXXVI sesję Stałej Konfrencji MABPZ - Rzym 2014 r.

Konferencje: grudniowa 1943 w Teheranie i lutowa 1945 w Jałcie osta­tecznie postanowiły oddać Europę środkowo-wschodnią wraz z Polską pod wpływy ZSRR i spowodowały, że przyszłość Polskich Sił Zbrojnych na Za­chodzie po zakończeniu drugiej wojny światowej stała się bardzo niejasna. Gros żołnierzy tych sił zbrojnych było negatywnie nastawionych do nowych, narzuconych narodowi siłą przez Moskwę władz warszawskich. Złożona sy­tuacja międzynarodowa skomplikowała przyszłe losy żołnierzy polskich na Zachodzie2.

Decydujące znaczenie miało tu stanowisko władz brytyjskich. W dniu 27 lutego 1945 r. w Izbie Gmin odbyła się debata poświęcona decyzjom kon­ferencji jałtańskiej, podczas której przede wszystkim dyskutowano o sprawie polskiej. Premier Winston Churchill przypomniał istotną rolę, jaką odegrały Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie i wyraził nadzieję, że „żołnierzom polskim, którzy tak walecznie bili się pod dowództwem brytyjskim, będzie ofiarowane obywatelstwo i prawo osiedlenia się w Imperium Brytyjskim, jeśli takie będzie ich życzenie”3. Dodał też, że podczas spotkania z gen. Andersem wyraźnie określił obowiązek swego rządu polegający na zabezpieczeniu przyszłości polskim żołnierzom, którzy nie zechcą wrócić do kraju. Ich zadaniem będzie udział w okupacji Niemiec w strefie brytyjskiej4.

W dniu 10 marca 1945 r. jako pełniący obowiązki Naczelnego Wodza gen. Anders zaakceptował plan rozmieszczenia w przyszłości żołnierzy polskich w przewidywanej brytyjskiej strefie okupacyjnej w Niemczech. W czasie roz­mów z władzami brytyjskimi gen. Anders postulował o połączenie rozproszo­nych polskich jednostek. Nie uzyskał jednak akceptacji i zrozumienia strony brytyjskiej, która obawiała się, że skupione w Niemczech polskie oddziały wojskowe, mogłyby dążyć do konfliktu zbrojnego z armią sowiecką5.

W dniu 8 maja 1945 r. nastąpiła bezwarunkowa kapitulacja Niemiec. W chwili zakończenia drugiej wojny światowej w Europie polskie jednostki, podległe rządowi polskiemu na uchodźstwie w Londynie, stacjonowały na Wy­spach Brytyjskich, w Niemczech, we Włoszech oraz na Bliskim Wschodzie6.

Obiektem naszego szczegółowego zainteresowania jest oczywiście dowo­dzony przez gen. Andersa 2. Korpus Polski na terytorium Włoch. Rozmiesz­czony na terenie Ankony, Bolonii, Neapolu i Bari stanowił część alianckich wojsk okupacyjnych. W jego skład wchodziły wielkie jednostki: 3. Dywizja Strzelców Karpackich, 5. Kresowa Dywizja Piechoty, 2. Samodzielna Brygada Pancerna, 2. Armijna Grupa Artylerii i pozostałe oddziały wojskowe liczące łącznie 55.8 tys. oficerów, podoficerów i szeregowców7. Liczyły one w dniu 1 maja 1945 r. 25% polskich sił zbrojnych walczących na Zachodzie. Zaś całość PSZ /wojska lądowe, marynarka i lotnictwo/ 194,5 tys. żołnierzy8.

Jednak niemal z dnia na dzień następował stały dopływ żołnierzy do szeregów Wojska Polskiego. Rekrutowali się oni głównie z byłych polskich jeńców wojennych z niemieckich obozów jenieckich /tzw. oflagów i stalagów/, z uwolnionych uczestników powstania warszawskiego. Nastąpił więc znaczny wzrost liczebny Polskich Sił Zbrojnych, 1 lipca 1945 wynosił już 228 tys. ludzi9.

Interesujące nas tutaj pytanie brzmi, jaka była sytuacja Polaków i Polonii włoskiej po zakończeniu działań wojennych. Oblicza się, że Polonia we Włoszech w pierwszym okresie po zakończeniu wojny liczyła około tysiąca osób. Byli to. Polacy zamieszkali od lat przedwojennych, najczęściej Polki zamężne z Włochami, duchowni i pewna grupa byłych wojskowych. Obec­ność 2. Korpusu Polskiego we Włoszech w okresie powojennym wpłynęła na uaktywnienie się Polaków zamieszkałych na stałe we Włoszech. Powstały polskie teatry, organizowano koncerty, wystawy malarstwa i rzeźby. Ukazywała się prasa w liczbie 80 tytułów. Duszpasterstwo 2. Korpusu wydawało pisma dla żołnierzy różnych wyznań10.

Ruch wydawniczy początkowo opierał się na działalności Oddziału Kultury i Prasy 2. Korpusu. Ukazało się około stu pozycji książkowych tak wybitnych pisarzy jak Jan Bielatowicz, Józef Czapski, Ferdynand Goetel, Gustaw Herling-Grudziński, Zofia Kossak-Szczucka, Józef Mackiewicz, Sergiusz Piasecki, Jerzy Stempowski, Melchior Wańkowicz. Ukazywały się też we Włoszech wydawnictwa prywatne np. Oficyna Tyszkiewicza we Florencji, Polski Dom Wydawniczy11.

Wydarzeniem dla literatury polskiej było powołanie wiosną 1945 r. Insty­tutu Literackiego, założonego przez Jerzego Giedroycia. W latach 1946-1947 Instytut wydał 28 książek drukowanych we Włoszech, a w lipcu 1947 r. ukazał się pierwszy numer miesięcznika „Kultura”. Instytut powstał dzięki pomocy 2. Korpusu oraz pożyczce z Funduszu Społecznego Żołnierzy12.

Zadbano też o dokształcanie żołnierzy 2. Korpusu. Rozkazem gen. Andersa z 21 września 1944 r. zreorganizowano Służbę Oświaty Korpusu. Szef Wydziału Oświaty prof. Jerzy Aleksandrowicz zarządził systematyczne dokształcanie żołnierzy prowadzonych poza linią frontu, a w przypadku żołnierzy oddziałów liniowych, w trakcie przerw w akcjach bojowych. Stworzono możliwość zdobycia i pogłębienia wiedzy na poziomie podstawowym, zawodowym, a nawet średnim. Organizowano szkolenia o profilu rzemieślniczym, także kursy języków obcych. Zakładano biblioteki i świetlice, prowadzono szeroko zakrojoną akcję wykładową i odczytową. Od stycznia 1944 r. do maja 1945 r. egzaminy odbywały się w trakcie działań wojennych np. w czasie kursu gimnazjalnego 3. DSK, a państwowe komisje dojeżdżały do poszczególnych oddziałów walczących13.

Po maju 1945 r. powstały liczne gimnazja i licea ogólnokształcące oraz technika zawodowe. W sumie uczyło się kilkanaście tysięcy osób14.

Powstał również projekt stworzenia ośrodków akademickich dla tych żoł­nierzy 2. Korpusu, którzy z powodu wybuchu wojny przerwali naukę w Polsce lub którzy zakończyli maturą swoją dotychczasową edukację. Organizowaniem studiów dla żołnierzy 2. Korpusu we Włoszech zajęła się doc. dr hab. Karolina z Brzezia hr. Lanckorońska z polecenia gen. W. Andersa, który powierzył jej 5 września 1945 r. uruchomienie studiów15.

Problem ten omówiono z dowództwem brytyjskim, polskimi przełożonymi oraz władzami włoskimi. Po uzyskaniu ich zgody gen. Anders wydał rozkaz, wyznaczając ekipy administracyjno-gospodarcze dla powstających ośrodków akademickich żołnierzy 2. Korpusu. Jak wiadomo, ośrodki takie powstały w Rzymie, Bolonii, Mediolanie, Turynie i Florencji16.

Wydział Oświaty 2. Korpusu powołał Komisję Weryfikacyjną, która przyj­mowała kandydatów na studia wyższe17. Rozkazem dowódcy Korpusu z dnia 9 lutego 1946 r. na wyższe studia zostało skierowanych 1280 żołnierzy, w tym 516 oficerów, 669 podchorążych i szeregowych oraz 105 ochotniczek PWSK18.

Kierunki uruchomionych studiów oraz liczbę studiujących obrazuje poniższa tabela19.

ODKOMENDEROWANO DO RZYMU

NA WYDZIAŁY OGÓŁEM:

OFICERÓW

SZEREGOWYCH

OCHOTNICZEK

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

PRAWNICZY

90

5

35

15

30

4

1

HUMANISTYCZNY

55

5

8

10

18

8

6

MAT. PRZYROD.

48

3

16

10

10

6

3

EKON. HANDLOWY

179

29

55

50

35

7

3

INŻYNIERII

44

—

29

—

14

—

1

MIERNICTWA

5

—

3

—

2

—

—

GÓRNICZY

4

1

—

—

3

—

—

ARCHITEKTURY

60

21

12

16

6

2

3

MEDYCZNY

2

—

—

—

—

1

1

SZT. PIĘKNE

51

2

11

15

20

—

3

MUZ. I ŚPIEW

15

—

3

1

10

—

1

ODKOMENDEROWANO DO BOLONII

NA WYDZIAŁY OGÓŁEM:

OFICERÓW

SZEREGOWYCH

OCHOTNICZEK

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

MEDYCZNY

227

27

34

76

57

32

11

WETERYNARII

32

1

18

3

9

—

1

FARMACJI

31

—

—

7

5

12

4

STOMATOLOGII

8

1

2

2

—

.1

2

ROLNY

18

3

7

2

4

—

2

ODKOMENDEROWANO DO TURYNU

NA WYDZIAŁY OGÓŁEM:

OFICERÓW

SZEREGOWYCH

OCHOTNICZEK

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

NA 1 ROK ST.*

266

110

  

156

—

—

—

MECHANICZNY

67

—

30

—

37

—

—

GÓRNICZY

9

—

—

9

—

—

—

HUTNICZY

2

—

1

—

1

—

—

*  Pierwsze dwa lata na politechnice turyńskiej są wspólne dla wszystkich wydziałów.

ODKOMENDEROWANO DO MEDIOLANU

NA WYDZIAŁY OGÓŁEM:

OFICERÓW

SZEREGOWYCH

OCHOTNICZEK

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

ELEKTROTECHN.**

35

—

15

—

20

—

—

CHEMII TECHN.

24

—

11

—

13

—

—

** Sprawozdanie Wydz. Oświaty podaje wydz. elektrotechniczny, ale więcej studentów było na mechanice.

ODKOMENDEROWANO DO FLORENCJI

NA WYDZIAŁY OGÓŁEM:

OFICERÓW

SZEREGOWYCH

OCHOTNICZEK

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

NA 1 ROK

NA WYŻSZE LATA

LEŚNY

8

1

4

2

1

—

—

Jednocześnie 2. Korpus Polski opiekował się polskim ośrodkiem akade­mickim w Innsbrucku w Austrii liczącym początkowo 151 studentów, póź­niej 230 studentów. Całkowicie byli utrzymywani przez „Oddział Społeczny” 2. Korpusu Polskiego20.

Także żołnierze Korpusu począwszy od 1943 r. podjęli studia na uniwersytetach w Bejrucie. Byli to maturzyści Junackiej Szkoły Kadetów i Szkół Młodszych Ochotniczek, a także żołnierze odkomenderowani w celu ukończenia rozpoczętych przed wojną studiów. W 1946 r. na Uniwersytecie Amerykańskim studiowało 38 studentów i na Uniwersytecie Francuskim 58 studentów21. Poza tym korzystali z pomocy 2. Korpusu studenci polscy niebędący żołnierzami, którzy studiowali w Rzymie. Było ich w 1946 r. 139 osób22.

Ośrodki akademickie stworzone przez 2. Korpus Polski zapewniały żołnie­rzom-studentom zakwaterowanie, wyżywienie i opiekę naukową. Oficerowie opłacali z własnych poborów czesne uniwersyteckie i materiały potrzebne do nauki, natomiast w przypadku podoficerów i szeregowych naukę opłacano z funduszy 2. Korpusu ze składek wszystkich oficerów23.

W przedstawionym powyżej rozwoju kształcenia akademickiego byłych żołnierzy miały jednak wkrótce zajść poważne zmiany. Były one rezultatem władz brytyjskich o przeniesieniu żołnierzy polskich z Włoch na Wyspy Bry­tyjskie. Od sierpnia 1946 r. nastąpiła stopniowa demobilizacja 2. Korpusu oraz opuszczenie Włoch przez polskich żołnierzy.

W dniu 31 października 1946 r. odjechały z Włoch do Wielkiej Brytanii ostatnie transporty 2. Korpusu, a wraz z nimi większość osób studiujących. Według ambasadora RP na uchodźstwie przy Stolicy Apostolskiej Kazimierza Papee w marcu 1947 r. we Włoszech studiowało już tylko około 180 byłych żołnierzy, a opiekę nad nimi przejęła Ambasada RP przy Watykanie i Komitet Społeczny Opieki nad Uchodźcami z Italii24.

Wyjeżdżając z Włoch gen. Anders przekazał środki finansowe na pomoc pozostającym we Włoszech polskim studentom. W 1947 r. pieniądze te zostały przekazane z kolei przez profesora Paszkiewicza ambasadorowi Kazimierzowi Papee, który już wcześniej przejął opiekę nad polskimi studentami. To zadanie wykonywał z dużym poświęceniem, o czym jest liczna korespondencja amba­sady polskiej z byłymi studentami w zbiorach Instytutu Sikorskiego w Londynie25. Kuratorem Związku Studentów Polskich we Włoszech był O. prof. dr Terezjusz Zieliński, karmelita bosy. W roku akademickim 1947/1948 około 130 studentów otrzymywało stypendia z Ambasady RP. Spośród-nich 39 ukoń­czyło studia. W 1949 r. liczba stypendystów zmniejszyła się do 90, z tej liczby 36 studiowało w Rzymie, 34 w Bolonii, a 20 w Turynie. W roku 1950 ukończyło studia 23 studentów, a 1951 - 35 osób. W roku 1951 nastąpiła zmiana kuratora, na miejsce ojca Zielińskiego przyszedł ks. Stanisław Suwała, pallotyn. Był nim do ukończenia studiów przez żołnierzy 2. Korpusu /do 1957 r./26.

Spośród 1280 żołnierzy, którzy w 1946 r. studiowali we Włoszech około 900 wyjechało do Wielkiej Brytanii wraz z 2. Korpusem27. Wielu wyemigrowało w późniejszych latach do innych krajów. Pewna liczba zdecydowała się na powrót do Polski, zwłaszcza ci, którzy otrzymywali stypendia rządu war­szawskiego /były dużo wyższe od stypendiów emigracyjnych/.

W Archiwum Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych w Rzymie za­chowała się bardzo bogata korespondencja żołnierzy 2. Korpusu, którzy studiowali w latach 1947-1957 na wyższych uczelniach włoskich28, oraz spisy absolwentów tychże uczelni29.

I. Medycyna:

  1. Apanel Bernard
  2. Biały Mikołaj
  3. Bruski Józef
  4. Cało Romuald
  5. Chomicki Józef
  6. Daab Janusz
  7. Dekowski Stefan
  8. Eliasz Teodor
  9. Forman Eufry
  10. Gotlib Tadeusz
  11. Granisz Stanisław
  12. Herse Bogusław
  13. Kalinowski Stanisław
  14. Kmiecik Tadeusz
  15. Kosieradzka Danuta
  16. Kosieradzki Henryk
  17. Kostecki Zygmunt
  18. Kotas Tadeusz
  19. Kowaliczko Zenon
  20. Lach Tadeusz
  21. Łoposzko Józef
  22. Macijewski Andrzej
  23. Mościcki Lucjan
  24. Pasynkiewicz Mieczysław
  25. Piasecka Elżbieta
  26. Piasecki Jerzy
  27. Pietrzak Juliusz
  28. Płoniewski Ryszard
  29. Polykalski Kazimierz
  30. Potocki Adam
  31. Potocki Stanisław
  32. Słupiński Bruno
  33. Sumara Zygmunt
  34. Szancer Stefan
  35. Szatkowski Jan
  36. Szlossman Józef
  37. Tarzyński Marian
  38. Więcławek Tadeusz
  39. Wilczyński Jerzy
  40. Wojtasiewicz Mieczysław
  41. Woleński Władysław
  42. Wybranowski Jan
  43. Wysocki Jerzy
  44. Zgoda Adam
  45. Zelent Bogusław

II. Weterynaria:

  1. Barcz Stanisław
  2. Błaszczak Józef
  3. Garliński Eugeniusz
  4. Grabowski Edward
  5. Herbst Romuald
  6. Jabłoński Sylwester
  7. Jezio Zbigniew Tadeusz
  8. Kamiński Tadeusz
  9. Kostecki Adam
  10. Kozorowski Emil
  11. Krukowski Zygmunt
  12. Krzak Feliks
  13. Księżniak Jerzy
  14. Lewicki Wiesław
  15. Lis Jan
  16. Majowiecki Marian
  17. Paszkiewicz Kazimierz
  18. Przesnyński Stanisław
  19. Skokowski Józef
  20. Tarłowski Stanisław
  21. Terlecki Stanisław
  22. Wiktorski Paweł
  23. Wiszniowski Alojzy
  24. Zatłokaj Jerzy

III. Inżynieria:

  1. Buyno Stanisław
  2. Chmielewski Zygmunt
  3. Czuderna Eugeniusz
  4. Dyszy Zdzisław
  5. Dzienkiewicz Adolf
  6. Jankowski Aleksander
  7. Jarmiński Stanisław
  8. Jędrkiewicz Andrzej
  9. Karał Wacław
  10. Kawecki Zygmunt
  11. Kraszewski Jerzy
  12. Kryłow Aleksy
  13. Łukaszew Genadiusz
  14. Niemierów Jerzy
  15. Prelowski Stefan
  16. Stelmach Jerzy
  17. Świątkowski Piotr
  18. Wójtów Leszek
  19. Wróblewski Tadeusz
  20. Zaziemski Henryk
  21. Zórawiecki Kazimierz
  22. Szulmiński Jerzy

IV. Chemia:

  1. Bereza Jan

V. Farmacja:

  1. Borodako Gabriel
  2. Borysowicz Mieczysław
  3. Deliś Jan
  4. Kijowski Andrzej
  5. Knoll Liliana
  6. Pretsch Zbigniew
  7. Wilamowski Witold

VI. Rolnictwo i Leśnictwo:

  1. Gwozdecki Stefan
  2. Horodyński Bronisław
  3. Jeziorowski Kazimierz
  4. Knoll Mikołaj
  5. Kulwieć Zbigniew
  6. Tucki Józef
  7. Wróblewski Bronisław
  8. Wysocki Gustaw
  9. Kiciński Marian /Zoologia/

VII. Ekonomia i Handel:

  1. Chotkowski Zbigniew
  2. Hoffer Zofia
  3. Kaztun Bek Ali
  4. Mazurkiewicz Jerzy
  5. Krupiński Kazimierz
  6. Kurant Jerzy

VIII. Filozofia i Humanistyka:

  1. Kogut Ludwik
  2. Kostak Edmund
  3. Legeżyński Marian
  4. Litwinowicz Antoni
  5. Miller Wojciech
  6. Sołowiej Antoni
  7. Wieczorek Augustyn
  8. Zantuan Konstanty

IX. Prawo:

  1. Homme Jerzy
  2. Janik Tadeusz
  3. Konopka Leon
  4. Kostrzewski Tadeusz
  5. Kozioł Stanisław
  6. Lewicki Roman
  7. Nowotny Zbigniew
  8. Paoli Mikołaj
  9. Wójtowicz Adam

X. Akademia Sztuk Pięknych:

  1. Badura Karol
  2. Głowacki Jan
  3. Kassak Mikołaj
  4. Kobierski Adam
  5. Kowieski Kazimierz
  6. Łabęcki Czesław
  7. Maruniak Adam
  8. Ochnio Zygmunt
  9. Panas Marian
  10. Paprotny Jan
  11. Poztus Mikołaj

Wspomnianej korespondencji żołnierze-studenci, którzy pozostali na stu­diach we Włoszech mieli w pełni poparcie w osobie polskiego Ambasadora. Przykładem są listy absolwentów, którzy składają podziękowania za otrzymaną pomoc stypendialną i opiekę w okresie studiów30.

Szeroko zakrojona, wręcz imponująca akcja oświatowa i kulturalna, jaką prowadził 2. Korpus pozostawiła w życiu intelektualnym i naukowym wychodź­stwa polskiego we Włoszech trwałe efekty. Były nimi polskie placówki naukowe, przede wszystkim w Rzymie. W dniu 10 listopada 1945 r. powstał w Rzymie Polski Instytut Historyczny. Jego założycielami byli prof. Oskar Halecki, prof. Henryk Paszkiewicz, prof. Karolina Lanckorońska oraz ks. Infułat Walerian Meysztowicz. Instytut wydawał m.in. Rocznik „Antemurale” (Przedmurze), który zawiera studia z zakresu historii, literatury i języka polskiego /ukazało się 28 tomów/, wydawnictwo seryjne zbiory źródeł do dziejów Polski /z archiwów zagranicznych/ „Elementa ad Fontium Editiones” /wyszło drukiem 76 tomów, ostatni w 1992 r./ oraz seria „Acta Nuntiaturae Poloniae” /ukazało się 24 tomy/. Instytut fundował stypendia dla Polaków31. Wcześniej w 1944 r. powstała Fun­dacja margrabiny Janiny Z. Umiastowskiej, która od początku do współczesności wspomaga naukę polską udzielając zasiłków na studia naukowe32.

Pod koniec lat 50 XX w. powstał w Rzymie Papieski Instytut Studiów Ko­ścielnych, kierowany przez rektora ks. prof. Hieronima Fokcińskiego, którego zadaniem jest porządkowanie i opracowanie dotyczących Polski kościelnych zasobów archiwalnych, muzealnych i bibliotecznych33.

Drugim po Rzymie ważnym skupiskiem Polaków był Turyn. Byli żołnie­rze 2. Korpusu, którzy w Turynie ukończyli studia wyższe, założyli w 1948 r. Ognisko Polskie oraz Instytut Kultury Polskiej „A. Begey”, które prowadziły ożywioną działalność kulturalno-oświatową34.

W czasie pobytu 2. Korpusu we Włoszech aktywnie działało duszpasterstwo polskie. W trakcie działań wojennych matka generalna sióstr nazaretanek przy­dzieliła siostry pielęgniarki do opieki nad rannymi i chorymi żołnierzami, inne pracowały jako kierowniczki kantyn, a także w dziale charytatywnym dla uchodź­ców. Od 1949 r. siostry pracowały w biurze sekretariatu biskupa Józefa Gawliny35.

W 2. Korpusie kapelanami wojskowymi byli zakonnicy ze zgromadzeń i za­konów dominikanów, jezuitów, orionistów, pallotynów, paulinów i salezjanów36.

Po zakończeniu działań wojennych opiekę duszpasterską nad Polonią włoską sprawowali kolejno bp J. Gawlina, następnie bp Władysław Rubin, a po nim bp Szczepan Wesoły. Kapelanem SPK był o. Michał Kobuch. Trzeba podkreślić, że przedmiotem specjalnej troski duszpasterskiej we Włoszech były obozy dla uchodźców Polaków37.

Na zakończenie chciałbym podkreślić pewną specyfikę jednostek Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie odróżniającą ją od jednostek innych państw wal­czących razem na frontach zachodnich. Należy przede wszystkim zaznaczyć wysoki poziom intelektualny oraz wykształcenie kadry oficerskiej, w której składzie znaleźli się znani przedstawiciele polskiego przedwojennego życia intelektualnego i kulturalnego. Wszyscy oficerowie mieli co najmniej wykształcenie średnie zakończone maturą. Wielu posiadało studia wyższe. Jeszcze w trakcie działań wojennych większość podoficerów i szeregowych uzupełniało swoją edukację. Po zakończeniu działań wojennych wyższe studia ukończyło wielu polskich byłych żołnierzy, którzy osiedlili się na obczyźnie.

Przypisy

  1. Referat nadesłany na Sesję, ale nie wygłoszony z powodu nieobecności autora.
  2. J. K. Zawodny, Prezydent Roosevelt w Jałcie: profil politycznej arogancji, „Zeszyty Historyczne”, Paryż 1985, z. 74, s. 30-39; 0 postanowienia w Jałcie zob. W Rojek, Dwa „jałtańskie” raporty ambasadora Kajetana Morawskiego, „Zeszyty Historyczne”, 1996, z. 117, s. 81-89; J.A. Radomski, Polskie siły zbrojne i instytucje wojskowe Rządu RP na obczyźnie po zakończeniu II wojny światowej, w: Naczelni wodzowie ż wyżsi dowódcy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Warszawa 1995, s. 195. 0 stanowisku polskiego rządu na emigracji: T. Arciszewski, Nieznane expose premiera na posiedzeniu Rady Narodowej w Londynie w dniu 15 11945 r., podał do druku Adam Ciołkosz, „Zeszyty Historyczne”, 1962, z. 1, s. 9-25 oraz Odezwa Rady Jedności Narodowej do Narodów Zjednoczonych na ręce przedstawicieli zgromadzonych w San Francisco, w: Ostatnie dokumenty Polski Podziemnej, opr. A. Ciołkosz, „Zeszyty Historyczne”, 1965, z. 8, s. 168-180; por. Z. Nagórski, Wojna w Londynie, Wspomnienia z okresu 1939-1945, Paryż 1968, s. 307-332.
  3. A. Świderska, Co mamy zrobić z gen. Andersem. Gen. Anders w Public Record Office, „Zeszyty Historyczne”, z. 98, s.10; por. W. Anders, Bez ostatniego rozdziału. Wspomnienia z lat 1939-1946, Londyn 1959, s. 320.
  4. E. Lubomirski, Kartki z mego życia, Londyn 1998, s. 153-155.
  5. W. Anders, op. cit., s. 323-325; 3. Świderska, op. cit., s. 11; A. Gella, Pozbycie się Polskich Sił Zbrojnych przez Rząd Brytyjski 1945-1947, „Znaki Czasu”, Rzym-Warszawa 1988, nr 9, s. 117.
  6. A. Liebich, Na obcej Ziemi. Polskie Siły Zbrojne 1939-1945, Londyn 1947, s. 138, 141-143; St. Maczek, Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918-1945, Edynburg 1961, s. 235-238; F. Kalinowski, Lotnictwo polskie w Wielkiej Brytanii 1940-1945, Paryż 1969 s. 113, 127, 167, 194-195, 203, 244-245, 282-235; W. Biegański, Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie. Formowanie, działania bojowe, organizacja, metryki dywizji i brygad, Warszawa 1973, s. 72, 85-87; W. Król, Polskie dywizjony lotnicze w Wielki j Brytanii 1940-1945, Warszawa 1976, s. 77, 98; T. Wysocki, I Polska Dywizja Pancerna 1938-1947. Geneza i dzieje, Londyn 1989, s. 202- 226; Z. Wawer, Organizacja polskich wojsk lądowych w Wielkiej Brytanii 1940-1945, Warszawa 1992, s. 134-136; J. Rydel, „Polska okupacja” północno-zachodnich Niemczech 1945-1948. Nieznany rozdział stosunków polsko-niemieckich, Kraków 2000.
  7. W. Biegański, op. cit., s. 85, tab. Nr 2; J. Łunkiewicz, Naczelne władze Polskich Sił Zbrojnych na Obczyźnie 1939-1946, „Bellona”, Londyn 1957, z. III-IV, s. 9; Trzecia Dywizja Strzelców 1942­1947, t. I, Londyn 1978, s. 785; T. Towpik-Szejnowska, Rozwiązanie PSZ na Zachodzie 1945-1949, „Wojskowy Przegląd Historyczny” /dalej WPH/, 1983, nr 2-3, s. 363.
  8. E Skibiński, Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie w czasie drugiej wojny światowej, „WPH”, 1963, nr 3-4, s. 327-351; J. A. Radomski, Losy formacji polskich na Zachodzie po zakończeniu wojny, w: Walki formacji polskich na Zachodzie 1939-1945, Warszawa 1981, s. 718.
  9. B. Wroński, Wysiłek mobilizacyjno-organizacyjny Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w drugiej wojnie światowej, w: Wysiłek zbrojny w wojnie światowej, Londyn 1988, Prace Kongresu Kultury Polskiej, t. IV, s. 86-38.
  10. M. Danilewicz-Zielińska, Szkice o literaturze emigracyjnej, Paryż 1978, s. 113-114; Z. Mierzwiński, Asy, damy i ułani, Warszawa 1991, s. 196-197; K. Paradowska, Polonia włoska, w: Polonia w Europie, Poznań 1992, s. 632-633; A. Bobińska, Pomocnicza Wojskowa Służba Kobiet 2. Korpusu 1941-1945, Warszawa 1999, s. 296-300; L. Hałko, Kotwica herbem wybrana, Toronto-Warszawa 1999, s. 284-302; J. Korzeniowski, Polacy we Włoszech. Zarys historii, duszpasterstwa, organizacji i prasy, „Studia Polonijne”, Lublin 2000, t. 21, s. 130, przyp. 29; St. Piekarski, Kpt. Józef Bzowski twórca teatru żołnierskiego, Warszawa 2001, s. 77-81; K. Kleszczyński, Druga ojczyzna, w: Świadectwa-Testimonianze, T. III W służbie ojczyzny, opr. E. Prządka, Rzym 2005, s. 77-91.
  11. St. Pazyra, Z dziejów książki polskiej w czasie drugiej wojny światowej, Warszawa 1970, s. 336­339; M. Danilewicz-Zielińska, op. cit., s. 115-121; R. K. Lewański, Literatura 2: Korpusu polskiego we Włoszech, w: Literatura polska na obczyźnie, Londyn 1988, s. 26-42; A. Kłossowski, Na obczyźnie. Ludzie polskiej książki, Wrocław 1984, s. 286-298; W. Minkiewicz, Wspomnienia 1939-1954, „Zeszyty Historyczne”, z. 81, s. 94-97; K. Dybciak, Panorama literatury na obczyźnie, Kraków 1990, s. 124-130.
  12. F. Goetel, Czasy wojny, Gdańsk 1990, s. 188-190; T. Chruślińska, Była raz Kultura... Rozmowy z Zofią Hertz, Warszawa 1994, s. 44-48; J. Giedroyć, Autobiografia na cztery ręce, opr. i posł. K. Pomian, Warszawa 1999, s. 131-141; A. St. Kowalczyk, Giedroyć i „Kultura”, Wrocław 2000, s. 70-81; K. Pomian, W kręgu Giedroycia, Warszawa 2000, s. 25; M. Ptasińska, Rzymskie lata Instytutu Literackiego, „Zeszyty Historyczne”, 2001, z. 137, s. 7-23.
  13. J. W. 84 matury w Karpackiej, „Goniec Karpacki”, Londyn 1945, nr 22, s. 4-6; K. Jaworska, Ośrodki akademickie Drugiego Korpusu na terenie Włoch, „Zeszyty Historyczne”, 1990, z. 92, s. 76; Trzecia Dywizja Strzelców..., t. 2, 1942-1987, red. W. Maciejczyk, Londyn 1991, s. 3640; M. Kuczyński, Szkoła Karpacka 1943-1948, Londyn 1992; St. Suwała, Z pożółkłych kartek, w: Świadectwa-Testimonianze, t. 5 Czas wojny i czas pokoju w polskim Rzymie, wybór tekstów, opr. E. Prządka, Rzym 2009, s. 258.
  14. 14 117  K. Jaworska, op. cit., s. 76; B. Dzikiewicz, Z teodolitem pod Monte Cassino, Warszawa 1984, s. 203; Z. Głąb, Z Polski do Polski przez Ural i Apeniny, Kraków 1998, s. 295-405; E. Jankowski, Wojenne wspomnienia, w: Świadectwa-Testimonianze, T. 1 W Walce o niepodległość, Rozmowy E. Prządki z Polakami we Włoszech, Rzym 2000, s. 200-203, 206.
  15. K. Lanckorońska, O powstaniu i organizacji studiów wyższych dla Żołnierzy Drugiego Korpusu, „Zeszyty Historyczne”, 1990, z. 92, s. 68-69; K. Jaworska, op. cit., s. 77; K. Lanckorońska, Wspomnienia wojenne 22 IX 1939 — 5 IV 1945, Kraków 2001, s. 335; J. Żaryn, „Taniec na linie, nad przepaścią”. Organizacja Polska na wychodźstwie i jej. łączność z krajem w latach 1945-1955, Warszawa 2001, s. 92.
  16. Polscy studenci-żołnierze we Włoszech 1945-1947, opr. R. Lewicki, Londyn 1996, s. 16; por. K. Paradowska, Polonia włoska, w: Polonia w Europie ..., s. 633.
  17. A. St. Tomaszewski, Własną ścieżką przez życie. / Fragmenty wspomnień 1913-1970 /, Kraków 1978, s. 211.
  18. Polscy studenci-żołnierze..., s. 17, 88, 189; K. Jaworska, op. cit., s. 77-79; E. M. Car, Kobiety w szeregach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1940-1948, Londyn-Warszawa 1995, s. 70-71; A. Bobińska, op. cit., s. 290-292; K. Barański, W trzy strony świata. Szkolnictwo polskie poza granicami kraju podczas drugiej wojny światowej, Londyn 1991, s. 75; por. J. A. Radomski, II Korpus Polski we Włoszech po wojnie /Głos w dyskusji/, w: II Korpus Polski w kampanii włoskiej i losy jego Żołnierzy po wojnie, Warszawa 2008, s. 135-143.
  19. K. Jaworska, op. cit., s. 78-79.
  20. Działalność społeczna 2. Korpusu Polskich Sił Zbrojnych 1945-1946. Sprawozdanie płk. Kazimie­rza Buterlewicza, opr. Cz. Brzoza, A. Pilch, W. Rojek, Kraków 2006, s. 97-100, 318-319, 341-349; A. Pilch, Losy Polaków w Austrii po drugiej wojnie światowej 1945-1955, Wrocław 1994, s. 154-158.
  21. K. Barański, W trzy strony świata..., s. 68; E. M. Car, op. cit., s. 71; J. Draus, Oświata i nauka polska na Bliskimi Środkowym Wschodzie 1939-1950, Lublin 1993, s. 271-286; J. Draus, R. Terlecki, Polskie szkoły wyższe i instytucje naukowe na emigracji 1939-1945, Wrocław 1984, s. 21-25; M. Maćkowska, Pomocnicza Służba Kobiet w Polskich Siłach Zbrojnych w okresie 2 wojny światowej, Londyn 1990, s. 87-88; Pod cedrami Libanu. Wspomnienia polskich studentów z Bejrutu 1942-1952, Londyn 1996; J. Żaryn, Dzieje Kościoła Katolickiego w Polsce /1944-1989/, Warszawa 2003, s. 36.
  22. K. Jaworska, op. cit., s. 80; A. Bobińska, op. cit., s. 290.
  23. Polscy studenci-żołnierze..., s. 18-19; K. Jaworska, op. cit., s. 80-83; A. Bobińska, op. cit., s. 290; A. St., Tomaszewski, op. cit., s. 210-214; I. Korzeniowski, Polacy we Włoszech..., s. 130; E. Szczepanik, Opowieści o młodości i wojnie, Italii i Anglii, w: Świadectwa-Testimonianze, T. 1..., s. 82-84; J. Z. Zaremba, Wspomnienia „nietypowego” Polaka, w: ibidem, s. 109-111, 132; M. Rasiej, Moja droga do Turynu, w: ibidem, s. 142-145, 157; por. J. A. Radomski, II Korpus we Włoszech…, s. 136.
  24. K. Jaworska, op. cit., s. 84-85; Polscy studenci- żołnierze ..., s. 51-60; K, Asipowicz, Włochy, w: Akcja niepodległościowa na terenie międzynarodowym 1945-1990, Londyn 1999, w: Materiały do dziejów Polskiego Uchodźstwa Niepodległościowego 1945-1990, t. IV, s. 509, 515; R. Nir, Szkice z dziejów Polonii, Orchard Lake, Michigan 1990, s. 535-545.
  25. K. Jaworska, op. cit., s. 86-87.
  26. St. Suwała, Z pożółkłych kartek, w: Świadectwa-Testimonianze, T. V Czas wojny i czas pokoju w „polskim Rzymie”, Rzym 2009, s. 259; K. Jaworska, op. cit., s. 87-88.
  27. K. Jaworska, ibidem, s. 88.
  28. Archiwum Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych /dalej PISE/. Archiwum Papeego /dalej Apap/.
  29. Wykaz członków w Italii, którzy ukończyli studia w okresie lipiec 1947 - listopad 1951 na niżej wymienionych fakultetach, PISE, Apap, k. 13-16; por. Polscy studenci-żołnierze..., s. 189.
  30. PISE, Apap, k. 5, 2, 3, 10, 11, 19, 21.
  31. B. Szczutki, Trzydzieści lat w służbie nauki polski j. Działalność wydawnicza Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie, „Zeszyty Historyczne”, 1976, z. 38, s. 156-162; K. Paradowska, Polonia włoska..., s, 637; K. Asipowicz, op. cit., 507-508; K. Lanckorońska, Wspomnienia o księdzu Walerianie Meysztowiczu, w: Świadectwa-Testimonianze, T. IV Pro publico bono. Polityczna, społeczna i kulturalna działalność Polaków w Rzymie w XX wieku, Rzym 2006, s. 107-113; A. Kwiatkowska, Polski Instytut Historyczny w Rzymie, w: Świadectwa..., t. IV, s. 137-148.
  32. K. Asipowicz, op. cit., s. 50S-507; J. Korzeniowski, Polacy we Włoszech..., s. 132-133; Polonia włoska..., Rzym 2010, s. 126-127.
  33. J. Żaryn, Stolica apostolska wobec Polski i Polaków w latach 1944-1958 w świetle materiałów amba­sady RP przy Watykanie /wybór dokumentów/, Warszawa 1998, s. 101-103; K. Asipowicz, op. cit., s. 508; I. Korzeniowski, Polacy we Włoszech..., s. 134-135; K. Paradowska, Polonia włoska..., s. 638.
  34. K. Asipowicz, op. cit., 515-316; K. Paradowska, Polonia włoska..., s. 635; K. Jaworska, Mieczysław Rasiej — ostatni Żołnierze 2. Korpusu w Turynie, w: Polonia Włoska, Rzym 2010, s. 377-380.
  35. Kronika sióstr Nazaretanek, w: Świadectwa..., T. V, s. 81-158; M. de Chantal Dylewska, Działal­ność Zgromadzenia Sióstr Nazaretanek w środowiskach polonijnych /1945-1975/, „Studia Polonijne”, 1979, t. 3, s. 359; J. Bielatowicz, Laur Kapitolu i wianek ruty. Na polach. bitew 2. Korpusu, Londyn 1954, s. 143.
  36. A. F. Studziński, Wspomnienia Kapelana Pułku 4. Pancernego „Skorpion” pod Monte Cassino, Kraków 1998, s. 201-396; B. Majdak, Działalność Zgromadzenia „Małe Dzieło Boski j Opatrzności” /orioniści/ wśród Polonii zagranicznej, w: Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, Lublin 1982, s. 133-135; R. Dzwonkowski, Pallotyni polscy w pracy dla wychodźstwa, w: Działalność męskich..., s. 172-173; J. Zbudniewek, Wkład paulinów dla Polonii na obczyźnie, w: Działalność męskich..., s. 222­-226; S. Kosiński, Polscy salezjanie w służbie emigracyjnej 1893-1971, w: Działalność męskich..., s. 321-324.
  37. M. Misztal, Duszpasterstwo Polonii włoskiej, „Studia Polonijne”, 1976, t. I, s. 185-187; I. Korzeniowski, Polacy we Włoszech..., s. 125-126; K. Asipowicz, op. cit., s. 491-494; Pod cedrami Libanu. Wspomnienia polskich studentów..., s. 27-32; W. Szetelnicki, Lwowianin na drogach świata. Władysław kardynał Rubin, Roma 1985, s. 87-98; J. Żaryn, Dzieje Kościoła Katolickiego w Polsce /1944-1989/, Warszawa 2003, s. 41.

Tagi

Napisane przez:
Pobierz PDF:
Meta:
  • PUBL.: 04/12/2019
  • AKTU.: 08/11/2023

Więcej o Autorze (Autorach)

0raz Pozostałe Publikacje tego Autora (ów)

Jerzy Adam Radomski

Jerzy Adam Radomski. Biogram i zdjęcie tymczasowo niedostępne. Przepraszmy.
Więcej

Copyrights

COPYRIGHTS©: STAŁA KONFERENCJA MUZEÓW, ARCHIWÓW I BIBLIOTEK POLSKICH NA ZACHODZIE
CAŁOŚĆ LUB POSZCZEGÓLNE FRAGMENTY POWYŻSZEGO TEKSTU MOGĄ ZOSTAĆ UŻYTE BEZPŁATNIE PRZEZ OSOBY TRZECIE, POD WARUNKIEM PODANIA AUTORA, TYTUŁU I ŹRÓDŁA POCHODZENIA. AUTOR NIE PONOSI ŻADNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA NIEZGODNE Z PRAWEM UŻYCIE POWYŻSZEGO TEKSTU (LUB JEGO FRAGMENTÓW) PRZEZ OSOBY TRZECIE.

Stała Konferencja Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie | MABPZ

Stała Konferencja
Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie

Sekretariat

Muzeum Polskie w Rapperwsilu
Schloss Rapperswil
Postfach 1251
CH-8640 Rapperswil
Schweiz

Kontakt

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
+41 (0)55 210 18 62

Więcej info
UWAGA

Z Sekretariatem MABPZ
prosimy kontaktować się tylko w kwestiach dotyczących Konferencji.

Niniejszy portal internetowy Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie (MABPZ) został zainicjowany i był prowadzony do 2018 roku przez pracowników Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie i Biblioteki im. Wandy Stachiewicz.
www.polishinstitute.org

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych
www.mkidn.gov.pl

Przy współpracy z Fundacją Silva Rerum Polonarum z Częstochowy
www.fundacjasrp.pl

Od 2020 r., projekt finansowany jest ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury - państwowego funduszu celowego; dzięki wsparciu Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą - Polonika
www.polonika.pl

Deklaracja dostępności strony internetowej
Deklaracja PDF pobierz

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Fundacja Silva Rerum Polonarum Częstochowa
Instytut Polonika