Skip to main content

Muzeum i Archiwum Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce. Materialne podstawy egzystencji i współpraca z krajem

Referat wygłoszony na XXVI sesji Stałej Konferencji MABPZ - Kraków 2004 r.

Muzeum i Archiwum Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce. Materialne podstawy egzystencji i współpraca z krajem

Referat wygłoszony na XXVI sesji Stałej Konferencji MABPZ - Kraków 2004 r.

W Nowym Jorku w centrum Manhattanu na rogu 15 Street i Irving Place stoi Dom Weterana Polskiego, który od 1949 roku jest własnością Okręgu 2. Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce. W budynku tym na 4. piętrze znajdują się siedziby: Zarządu Głównego SWAP, Fundacji SWAP, Okręgu 2. SWAP, redakcji miesięcznika „Weteran” oraz organizacyjne archiwum i muzeum. To ostatnie nosi oficjalną nazwę: Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku. Dla niewtajemniczonych przypomnieć należy, że Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce jest najstarszą polską organizacją weterańską na świecie, działającą nieprzerwanie od 1921 roku, kiedy to powołano ją do życia na weterańskim zjeździe w Cleveland, w stanie Ohio. Organizacja ta powstawała oddolnie, tzn. wpierw zawiązywały się samodzielne struktury terenowe, jak kluby, związki i stowarzyszenia, a dopiero na końcu, już po ich zjednoczeniu, wyłoniły się władze centralne. Taki proces formowania się organizacji spowodował, że poszczególne jej człony, tj. placówki i okręgi, zachowały do dzisiaj daleko posuniętą autonomię, zwłaszcza w dysponowaniu swoim majątkiem.

MATERIALNE PODSTAWY FUNKCJONOWANIA ARCHIWUM I MUZEUM SWAP

Archiwum SWAP i Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku jest własnością całej weterańskiej organizacji, jednakże komórki te funkcjonują dzięki pomocy finansowej udzielanej przez Okręg 2. SWAP w Nowym Jorku i działającą od 1999 roku Fundację SWAP. Archiwum i muzeum nie otrzymują żadnych amerykańskich dotacji państwowych, musi więc liczyć tylko na środki finansowe, które organizacja sama potrafi wypracować. Niestety, w tym zakresie niewiele można liczyć na Zarząd Główny SWAP, ponieważ jego możliwości coraz bardziej się kurczą, wraz z malejącymi szeregami weteranów.

Tak więc ostoją dla organizacyjnego archiwum i muzeum stał się Okręg 2. SWAP w Nowym Jorku, który, będąc właścicielem Domu Weterana Polskiego na Manhattanie, ma zapewniony stały dochód z wynajmowania swoich lokali (w tym średniej wielkości sali koncertowej) mieszczących się na dolnych piętrach budynku. Dodatkowy dochód przynoszą tablice reklamowe wiszące na dwóch ścianach Domu Weterana oraz przekaźniki telefonii komórkowej zainstalowane na dachu budynku. Wszystko to razem zapewnia Okręgowi 2. SWAP finansową stabilność. Dzięki temu można było zatrudnić na pełnym etacie historyka-archiwistę, który oprócz swoich zajęć w archiwum i muzeum, wykonuje dodatkowo wiele innych prac przydatnych dla całej organizacji, m.in. redaguje miesięcznik „Weteran”.

Okręg 2. SWAP ze swoich funduszy odremontował i bezpłatnie udostępnił pomieszczenia na organizacyjne archiwum i muzeum, co w Nowym Jorku a zwłaszcza na Manhattanie, jest wielką pomocą. Ponadto Okręg 2. SWAP na swoim walnym zjeździe w 2002 roku podjął uchwałę, że 10% ze swoich rocznych dochodów przeznaczać będzie na rozwój muzeum i archiwum oraz na publikacje związane z historią i działalnością SWAP.

Archiwum i muzeum otrzymują też finansowe wsparcie od stosunkowo młodej Fundacji SWAP, która powstała formalnie w 1999 roku dzięki środkom finansowym ofiarowanym przez likwidujące się okręgi i placówki SWAP oraz donacjom prywatnym.

Kolejnym źródłem pomocy finansowej dla weterańskiego muzeum są działające jeszcze okręgi i placówki SWAP. Niektóre z nich przekazują nie tylko ciekawe eksponaty muzealne, ale również znaczne donacje pieniężne z przeznaczeniem na jakiś konkretny cel, np. konserwację określonego sztandaru, zakup gabloty itp.

W celu zdobycia nowych funduszy zainstalowano w holu muzeum tzw. Honorową Ścianę Donatorów, na której umieszcza się na eleganckich metalowych tabliczkach nazwiska osób oraz nazwy organizacji i instytucji, które złożyły poważniejsze donacje na wsparcie muzeum. Uhonorowani donatorzy podzieleni są na pięć grup w zależności od wysokości złożonych donacji: od najniższych (minimum tysiąc dolarów) do najwyższych (powyżej 50 000 dolarów). Inwestycja ta zwróciła się bardzo szybko, dlatego pomysł ten jest godny polecenia innym instytucjom.

WSPÓŁPRACA Z KRAJEM

Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku jest placówką bardzo młodą, liczy sobie zaledwie 8 lat. U swojego zarania nawiązała ona kontakt z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, którego ówczesny dyrektor dr Henryk Wielecki podczas wizyty w Nowym Jorku w 1996 roku udzielił weteranom wielu cennych rad w zakresie prac organizacyjnych przy tworzeniu muzeum. On też był twórcą wielkiej wystawy w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie w roku 1998 pt. Pod znakiem srebrnego i złotego orła. Polsko-amerykańskie tradycje wojskowe od XVIII do XX wieku. Kilka eksponatów na tej wystawie pochodziło z organizującego się weterańskiego muzeum w Nowym Jorku.

Zapoczątkowana współpraca z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie przyniosła dalsze rezultaty, m.in. w specjalistycznej pracowni tegoż muzeum zostało odnowionych kilka historycznych sztandarów pochodzących ze zbiorów muzeum weterańskiego w Nowym Jorku. Wysokie koszty prac konserwatorskich (mniejsze jednak niż w Stanach Zjednoczonych) pokryła Fundacja SWAP oraz niektóre placówki SWAP, np. Placówka 36. w Passaic, NJ; Placówka 51. w Jersey City i Placówka 99. w Harrison, NJ.

Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku nawiązało też współpracę z innymi placówkami muzealnymi w Polsce. Dzięki temu 12 listopada 2003 roku w Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze otwarto pierwszą w Polsce wystawę o dziejach i dorobku Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce. Wystawa ta następnie powędrowała do Muzeum Regionalnego w Kutnie, gdzie w maju br. została udostępniona publiczności pod zmienionym tytułem: Przez ocean do Błękitnej Armii. Wiele eksponatów na obu wystawach pochodziło ze zbiorów Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku. Niektóre z eksponatów pozostaną na stałe w Polsce, np. błękitny weterański mundur członka SWAP otrzymało w darze Lubuskie Muzeum Wojskowe w Drzonowie koło Zielonej Góry, natomiast fotografie gen. Józefa Hallera (pochodzące z dubletów Archiwum SWAP) zostały ofiarowane Centrum Pamięci gen. J. Hallera we Władysławowie.

Fundacja SWAP, która sprawuje patronat nad Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku, wsparła finansowo dwie placówki muzealne w Polsce: Muzeum Katyńskie w Warszawie, które otrzymało 2 000 dolarów na zakup nowoczesnego sprzętu komputerowego, oraz Muzeum Pamięci Narodowej w Kielcach, które otrzymało prawie 6 000 dolarów na remont budynku. Fundusze przekazane przez Fundację SWAP na powyższe cele pochodziły ze specjalnej zbiórki pieniężnej przeprowadzonej wśród członków SWAP oraz jednej, poważnej donacji od osoby prywatnej.

Warto też dodać, że Okręg 2. SWAP w Nowym Jorku zakupił nowoczesny sprzęt komputerowy dla redakcji „Sybiraka” — wartościowego pisma wydawanego przez Związek Sybiraków w Białymstoku.

Zbiory weterańskiego archiwum i muzeum w Nowym Jorku stały się inspiracją dla wielu polskich dziennikarzy z prasy, radia i telewizji, m.in. zrealizowany został film dokumentalny, pt. My o Polsce nie zapominamy, który w roku ubiegłym kilkakrotnie był emitowany na cały świat przez TV Polonia.

Obecnie dla celów archiwalnych realizowany jest duży projekt nagrywania na wysoce profesjonalnym sprzęcie TV wspomnień weteranów — uczestników walk zbrojnych o niepodległość Polski. Do chwili obecnej nagrano już 38 wielogodzinnych relacji. Część z tych nagrań, uzupełnionych fotografiami z Archiwum SWAP, posłużyły reżyserce Małgorzacie Pośpiech do zrealizowania filmu dokumentalnego pt. Pokolenie, traktującego o przeżyciach Polaków deportowanych w czasie II wojny światowej na Syberię. Z myślą o widzu amerykańskim przygotowana została też angielska wersja językowa tego filmu. Wszystkie te prace sfinansował Okręg 2. SWAP.

Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku jest niewielką placówką muzealną, jednakże pośród polskich ośrodków kulturalnych działających w tej metropolii, zyskała już sobie spore uznanie. O wzroście jej znaczenia świadczy fakt, że jest chętnie odwiedzana, nie tylko przez ludzi nauki i kultury, ale też przez wysokiej rangi dostojników państwowych, dyplomatów, polityków i wojskowych. Pokłosiem tych wizyt był m.in., dar z Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie w postaci wystawy historycznej pt. Droga Polski do NATO.

Archiwum SWAP i Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku nawiązało też współpracę z instytucjami archiwalnymi w Polsce. Dzięki temu na łamach „Archeionu” wydawanego w Warszawie przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych ukazał się obszerny artykuł o zasobie archiwum SWAP w Nowym Jorku, a autor tego tekstu mógł w 2002 roku odbyć miesięczny kurs archiwalny w Warszawie. Ponadto stołeczne Archiwum Dokumentacji Mechanicznej wypożyczyło weterańskiemu muzeum w Nowym Jorku wystawę fotograficzną o dziejach rozgłośni polskiej Radia Wolna Europa. Otwarcie tej wystawy miało miejsce w kwietniu br.

Fundacja SWAP i Okręg 2. SWAP w Nowym Jorku podjęły się także działalności wydawniczej. Do tej pory wspólnym wysiłkiem wydano w Polsce trzy książki:

  • Waltera, Czyn zbrojny wychodźstwa polskiego w Ameryce. Zbiór dokumentów i materiałów historycznych, Warszawa 2000;
  • Lachowicza, Weterani polscy w Ameryce do 1939 roku, Warszawa 2002;
  • Jonkajtys-Luby, Opowieść o 2 Korpusie Polskim, Warszawa 2004.

Książki te zostały wysłane w darze do ponad 70. najważniejszych bibliotek w Polsce. Jeszcze w tym miesiącu ma wyjść drugie, rozszerzone wydanie książki Grażyny Jonkajtys-Luby pt. Opowieść o 2. Korpusie Polskim. Ta bogato ilustrowana książka zostanie wkrótce rozesłana w darze do ponad 2600 szkół licealnych w Polsce. Jest to zamierzenie bez precedensu. Podyktowane jest to tym, że niezwykła epopeja żołnierzy gen. Władysława Andersa jest stosunkowo słabo znana polskiej młodzieży. Weterani polscy w Ameryce wierzą, że wydana przez nich książka, choć trochę zmieni ten stan rzeczy. Obecnie dobiegają już końca prace nad tłumaczeniem tej książki na język angielski, ponieważ weterani ze SWAP pragną, aby ta publikacja dostępna też była dla czytelnika amerykańskiego. Obie wersje tej książki (polską i angielską) przygotowuje do druku warszawska Oficyna Wydawnicza RYTM.

W podsumowaniu należy stwierdzić, że sędziwi już weterani polscy w Ameryce pomimo wielkiego oddalenia od starego, ojczystego kraju są nadal z nim bardzo mocno związani a swoją pracą na obczyźnie wykazują, że pozostali wierni ideałom, za które walczyli z bronią w ręku w czasie II wojny światowej. Stworzone przez nich Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Nowym Jorku dobitnie zaświadcza, że powojenna emigracja żołnierska stanowi najbardziej patriotyczny element współczesnej Polonii w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.

Tagi

Więcej o Autorze (Autorach)

0raz Pozostałe Publikacje tego Autora (ów)

Teofil Lachowicz

Dr Teofil Lachowicz - historyk, archiwista, dziennikarz; absolwent Wyższej Szkoły Pedago­gicznej w Zielonej Górze. W USA od 1990 roku. Od 1998 roku archiwista i w Stowarzyszeniu We­teranów Armii Po...

Copyrights

COPYRIGHTS©: STAŁA KONFERENCJA MUZEÓW, ARCHIWÓW I BIBLIOTEK POLSKICH NA ZACHODZIE
CAŁOŚĆ LUB POSZCZEGÓLNE FRAGMENTY POWYŻSZEGO TEKSTU MOGĄ ZOSTAĆ UŻYTE BEZPŁATNIE PRZEZ OSOBY TRZECIE, POD WARUNKIEM PODANIA AUTORA, TYTUŁU I ŹRÓDŁA POCHODZENIA. AUTOR NIE PONOSI ŻADNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA NIEZGODNE Z PRAWEM UŻYCIE POWYŻSZEGO TEKSTU (LUB JEGO FRAGMENTÓW) PRZEZ OSOBY TRZECIE.

Stała Konferencja Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie | MABPZ

Stała Konferencja
Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie

Sekretariat

Muzeum Polskie w Rapperwsilu
Schloss Rapperswil
Postfach 1251
CH-8640 Rapperswil
Schweiz

Kontakt

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
+41 (0)55 210 18 62

UWAGA

Z Sekretariatem MABPZ
prosimy kontaktować się tylko w kwestiach dotyczących Konferencji.

Niniejszy portal internetowy Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie (MABPZ) został zainicjowany i był prowadzony do 2018 roku przez pracowników Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie i Biblioteki im. Wandy Stachiewicz.
www.polishinstitute.org

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych
www.mkidn.gov.pl

Przy współpracy z Fundacją Silva Rerum Polonarum z Częstochowy
www.fundacjasrp.pl

Od 2020 r., projekt finansowany jest ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury - państwowego funduszu celowego; dzięki wsparciu Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą - Polonika
www.polonika.pl

Deklaracja dostępności strony internetowej
Deklaracja PDF pobierz

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Fundacja Silva Rerum Polonarum Częstochowa
Instytut Polonika