Skip to main content

Darczyńcy Biblioteki Polskiej w Londynie. Irena i Wacław Motzowie

Referat wygłoszony na XXXVII sesji Stałej Konfrencji MABPZ - Rapperswil 2015 r.

Darczyńcy Biblioteki Polskiej w Londynie. Irena i Wacław Motzowie

Referat wygłoszony na XXXVII sesji Stałej Konfrencji MABPZ - Rapperswil 2015 r.

Niełatwo jest wymienić darczyńców, mecenasów czy opiekunów Biblioteki Polskiej w Londynie. Było ich bowiem tak wielu, że wypisanie jedynie nazwisk zabrałoby sporo miejsca.

Biblioteka ta, utrzymywana od chwili powstania w 1942 r. przez rząd polski na emigracji, po 1945 r. z kolei — przez agendy rządu brytyjskiego, dopiero w 1953 r., kiedy Brytyjczycy zamierzali ją zlikwidować, stała się problemem polskiej społeczności emigracyjnej.

Pod petycją protestującą przeciwko rozwiązaniu Biblioteki, wręczoną przez ambasadora Edwarda Raczyńskiego ministrowi edukacji, podpisało się 23.360 osób. Odnosząc się pozytywnie do dalszego utrzymywania Biblioteki, brytyjski rząd zażądał jednak, żeby Polacy znaleźli dla niej odpowiednie pomieszczenia.

Pierwszym sponsorem okazało się Polish University College Association Ltd, które udostępniło początkowo na działalność Biblioteki Polskiej w Londynie lokal przy 5 Princes Gardens, a niedługo później — przy tej samej ulicy — pod numerem 9. Jednocześnie w „Dzienniku Polskim” i „Dzienniku Żołnierza”, znany publicysta i pisarz, Zygmunt Nowakowski, ogłosił powstanie funduszu bibliotecznego.

W 1964 r., kiedy Brytyjczycy po raz kolejny ogłosili, że za trzy lata zamierzają ostatecznie zakończyć finansowanie Biblioteki Polskiej, wówczas powstał Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny (POSK), który stał się jej właścicielem i do dzisiaj finansuje jej działalność. Darowiznami, zapisami spadkowymi jednak emigracja nadal wspierała Bibliotekę.

Jednym z najbardziej poruszających momentów była odpowiedź na wezwanie dr. Stefana Zamoyskiego, przewodniczącego Rady Bibliotecznej, aby społeczność emigracyjna ufundowała regały dla Biblioteki, która w 1977 r. przenosiła się do nowych pomieszczeń w nowym gmachu POSK-u.

Na ten apel odpowiedziało ponad 600 osób i instytucji z całego świata, m. in. z Kanady, Kenii, Australii, Nowej Zelandii, USA, Argentyny. Nie tylko nazwy instytucji i nazwiska fundatorów do dzisiaj zapisane są na ufundowanych przez nich regałach, ale także teksty dedykacji, np.:

Ku czci Jerzego Jakubowskiego, właściciela ziemskiego, zamordowanego strzałem w tył głowy przez Rosjan w czasie masakry jeńców wojennych w Katyniu w Rosji — ona Urszula, synowie Andrzej i Marek; Zamordowanym w Ravensbrück oficerom. Maria B. Korewa, USA; Ku pamięci Ojca Antoniego Basińskiego, Naczelnika Wydziału Ogólnego w Liceum Krzemienieckim, więźnia łagrów sowieckich podczas IT wojny światowej, zmarłego w drodze do Armii gen. Andersa - synowie Józef, Zbigniew i Jerzy Basińscy; Kornel i Helena Krzeczunowiczowie z okazji Złotych Godów; Pamięci inż. górn. Adama Kucharzewskiego, rozstrzelanego przez Niemców 7.8.1944 w czasie Powstania Warszawskiego i żony Heleny z Lenkszewiczów, Szwecja; W dowód wdzięczności dla pani Stanisławy Borowej na Ealingu — niestrudzonej opiekunce Polaków przybywających z Kraju — jeden z nich Marian Pieńkosz.

Tak rodziła się dobroczynność na rzecz Biblioteki Polskiej w Londynie.

Irena (1906-2000) i Wacław Motzowie (1907-1996), którym poświęcona jest ta chwila refleksji, przekazali cały swój życiowy dorobek POSK-owi, chcąc — ze zgromadzonej różnorodnej kolekcji — stworzyć pomnik, który upamiętni tragiczną śmierć ich dwojga dzieci oraz tragiczną śmierć brata Wacława Motza. Tytuł jej brzmiał więc: „Zbiór imienia Ewuni i Wojtusia Motzów (dzieci) ofiar niemieckiego bestialstwa, Warszawa 1944 i ppor. rez. Tadeusza Motza (brata), zamordowanego w Katyniu w 1940 r.”

Wacław Motz urodził się 16 stycznia 1907 r. w Wawrze pod Warszawą. W 1927 r. uzyskał maturę w Korpusie Kadetów nr 2, następnie do 1929 r. uczył się w Szkole Oficerskiej w Dęblinie, po ukończeniu której został przydzielony do 22 eskadry w 2. Pułku Lotniczym. W 1930 r. ukończył kurs pilotażu w Dęblinie, a w następnym roku — kurs wyższego pilotażu w Grudziądzu, po czym został przeniesiony do 122. Eskadry Myśliwskiej kpt. Jerzego Bajana.

W 1929 r. — po uzyskaniu zgody władz wojskowych — rozpoczął studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego, po których ukończeniu (1934 r.) został przeniesiony do 4. Pułku Lotniczego w Toruniu, gdzie zatrudniono go na stanowisku administracyjnym. W 1936 r. został wykładowcą w Szkole Oficerskiej w Dęblinie i ponownie — pilotem. W 1938 r. — kierownikiem Sekcji Technologicznej Instytutu Badań Technicznych Lotnictwa.

We wrześniu 1939 r. z 1. Pułkiem Lotniczym przekroczył granicę rumuńską, a w październiku przybył do Francji, gdzie przydzielono go. do francuskiego Ministerstwa Lotnictwa. W lipcu 1940 r. ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Zgłosił się do Polskiej Bazy Lotniczej w Blackpool, a wrześniu został odkomenderowany do Szkoły Strzelania i Bombardowania RAF Stacji Evanton w Szkocji. Jak pisał w swoim życiorysie: „Po kilku dublach zacząłem «wozić» na Badach załogi na strzelanie i bombardowanie i ciągać rękawy nad morzem”. W 1941 r. jako pilot instruktor służył w Polskiej Szkole Pilotażu w Hucknal. W ciągu dwóch i pół roku w dzień i w nocy wylatał ponad 1300 godzin. Końca wojny doczekał jako oficer łącznikowy w 42. Grupie w Maintenance Command w stopniu majora.

Żona, Irena, dotarła do Wacława Motza, który po demobilizacji osiedlił się w Harrowgate, w 1946 r. Po wojennym rozstaniu, śmierci dzieci rozpoczynali życie w obcym otoczeniu. Wacław Motz miał wówczas 39 lat. Po kilku nieudanych próbach znalezienia nowego zawodu w cywilu, ukończeniu kursu w Training College Uniwersytetu w Leeds, został nauczycielem chemii w średniej szkole w Coventry.

Od 1953 r. zaangażował się również w pracę społeczną, zakładając lokalny Komitet Skarbu Narodowego. W 1954 r. został powołany przez Prezydenta RP na członka Tymczasowej Głównej Komisji Skarbu Narodowego i z nominacji Prezydenta został członkiem 5. Rady Narodowej RP. W 1955 r. Motzowie przenieśli się do Gillingham.

Poszukując możliwości praktycznego wsparcia Biblioteki Polskiej w Londynie, Wacław Motz, za namową prof. Romana Wajdy, nauczył się introligatorstwa. Nie tylko kupował książki dla Biblioteki, ale także oprawiał je. Po sześciu latach pracy komplet 505 książek, pośród których znajdują się 22 tomy ozdobnego wydania wszystkich dzieł Józefa Konrada Korzeniowskiego w języku angielskim, oprawionych, opatrzonych ekslibrisem, znalazł się w regałach, ufundowanych przez Motzów, jako jeden z pierwszych darów dla — ulokowanej w nowych pomieszczeniach w gmachu przy King Street -- Biblioteki Polskiej POSK w Londynie.

W 1979 r. Motzowie przekazali kolejny dar, w którym było 40 oprawionych sztychów w większości Jana Nepomucena Lewickiego (28), 19 obrazów olejnych polskich malarzy oraz biała broń, m. in. szabla polska z XVII w., mapy Polski, wydane w Londynie oraz dyplomy oficerskie Wacława Motza z podpisami Prezydenta RP, Ignacego Mościckiego i Marszałka Polski, Józefa Piłsudskiego.

Zbiory te rozlokowane były w różnych częściach POSK-u, m. in. w sali wystawowej. Podczas Światowego Zjazdu Jedności z Walczącym Krajem od 31 sierpnia do 9 września 1979 r. były częścią kompleksu wystaw na wszystkich piętrach POSK-u. Później część białej broni ulokowano w gablotach na korytarzach POSK-u i wówczas stała się ona przedmiotem kradzieży. Już po 2000 r. przygotowano w sali, należącej do Biblioteki Polskiej, odpowiednio zabezpieczonej, całość ekspozycji. Po roku 2012 zbiór Motzów, prezentowany jest w czytelni (książki), na korytarzu (sztychy) oraz w biurze Biblioteki (mapy, dyplomy oficerskie, obrazy).

Kolekcja sztychów Jana Nepomucena Lewickiego (1795-1871), artysty, tworzącego po powstaniu listopadowym w Paryżu, pochodzi z francuskiego wydania Ubiorów ludu polskiego Leona Zienkowicza z 1841 r. (Les costumes du peuple suivis d'une description exacte de ses moeurs, de ses usages et de ses habitudes: ouvrage pittoresque. Réd. et publ. par Leon Zienkowicz). 25 tablic sygnowanych jest J. Lewicki, 3 A. Wittmann (August Wittimann, zmarł w 1841 r.); Bojki, Żebrak z okolic Kijowa oraz Mieszczanie ode Lwowa, 2 tablice pt. Wojsko Polskie (Karabinier, inwalida, artylerzysta, wałowy, pociąg i Piechota). Wszystkie tablice wyszły z Zakładu Litograficznego Simon fils w Strasburgu.

Motzowie podarowali również 19 obrazów. Ponieważ Wacław Motz był siostrzeńcem Janiny Bagieńskiej (2 oleje) i Stanisława Bagieńskiego (5 olejów, 1 gwasz, 1 akwarela), większość obrazów pochodzi z rodzinnego zbioru; są tu także obrazy ich ojca, Feliksa (3 akwarele). Poza tym znalazły się w tej kolekcji także obrazy Alfonsa Karpińskiego (1875-1961; Róże, olej), Antoniego Suchanka (1901-1982; Pejzaż morski, pastel), wybitnego malarza marynisty; Vlastimila Hofmana (1881-1970; Portret starca, olej), Bronisława Kopczyńskiego (1882-1964, Kaplica Trzech Króli, akwarela) oraz jedynego w tej kolekcji malarza – emigranta, Mariana Kratochwila (1906-1997; Oddział ułanów, olej 1933 i Portret starca, olej); jest także w zbiorze obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, namalowany na desce.

Siedem map Rzeczypospolitej, w tym najstarsza z XVII w, wydanych w Anglii, wymagałoby odrębnej analizy. Podobnie odrębnej analizy wymagałaby biała broń, która nigdy nie była pod opieką Biblioteki.

Dar Ireny i Wacława Motzów jest jedną z największych i najbardziej zróżnicowanych kolekcji prywatnych, jakie otrzymała Biblioteka Polska POSK w Londynie.

Tagi

Więcej o Autorze (Autorach)

0raz Pozostałe Publikacje tego Autora (ów)

Dobrosława Platt

Dr Dobrosława Platt, Dyrektor Biblioteki Polskiej W Londynie (POSK). Wyznacza kierunki działalności i zadania, organizuje spotkania i wystawy...

Copyrights

COPYRIGHTS©: STAŁA KONFERENCJA MUZEÓW, ARCHIWÓW I BIBLIOTEK POLSKICH NA ZACHODZIE
CAŁOŚĆ LUB POSZCZEGÓLNE FRAGMENTY POWYŻSZEGO TEKSTU MOGĄ ZOSTAĆ UŻYTE BEZPŁATNIE PRZEZ OSOBY TRZECIE, POD WARUNKIEM PODANIA AUTORA, TYTUŁU I ŹRÓDŁA POCHODZENIA. AUTOR NIE PONOSI ŻADNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA NIEZGODNE Z PRAWEM UŻYCIE POWYŻSZEGO TEKSTU (LUB JEGO FRAGMENTÓW) PRZEZ OSOBY TRZECIE.

Stała Konferencja Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie | MABPZ

Stała Konferencja
Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie

Sekretariat

The Polish Museum of America
Muzeum Polskie w Ameryce
984 N. Milwaukee Ave.
Chicago, IL. 60642
USA

Kontakt

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
+1-773-384-3352 [ext. 2111]

UWAGA

Z Sekretariatem MABPZ
prosimy kontaktować się tylko w kwestiach dotyczących Konferencji.

Niniejszy portal internetowy Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie (MABPZ) został zainicjowany i był prowadzony do 2018 roku przez pracowników Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie i Biblioteki im. Wandy Stachiewicz.
www.polishinstitute.org

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych
www.mkidn.gov.pl

Przy współpracy z Fundacją Silva Rerum Polonarum z Częstochowy
www.fundacjasrp.pl

Od 2020 r., projekt finansowany jest ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury - państwowego funduszu celowego; dzięki wsparciu Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą - Polonika
www.polonika.pl

Deklaracja dostępności strony internetowej
Deklaracja PDF pobierz

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Fundacja Silva Rerum Polonarum Częstochowa
Instytut Polonika